سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان تنها داروی مهم شناخته شده است. در حال حاضر هيچ داروی مشابه برای جايگزين آن كشف نشده است. در اين مقاله تلاش کردیم تا به معرفی سديم فلورايد، نحوه تاثير فلورايد بر دندانها، کاربردهای سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان، روشهای مختلف استفاده از فلورايد، اشكال مختلف دارويی سدیم فلوراید، موارد عدم مصرف محصولات فلوراید، اهمیت و کاربرد سدیم فلوراید در پزشکی و ساير كاربردهای سدیم فلوراید بپردازیم.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
- سدیم فلوراید چیست؟
- سدیم فلوراید چگونه به استحكام دندان كمک می کند؟
- کاربردهای سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان
- روشهای استفاده از سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان
- شکلهای مختلف دارويی سدیم فلوراید
- وارنيش فلورايد چیست؟
- مسمومیت با فلوراید
- اهمیت و کاربرد سدیم فلوراید در پزشکی
- سوالات متداول سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان
سدیم فلوراید چیست؟
سدیم فلوراید ترکیبی معدنی با فرمول شيميايی NaF است. این ماده سفید رنگ، به راحتی در آب حل می شود. فلوئور بسیار واکنش پذیر است. به همین دلیل بایستی فلوراید را با عناصر دیگر ترکیب کنیم. اين ماده در آب درياها، رودخانه ها و برخی مواد غذايی يافت می شود. سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان كاربرد وسيعی دارد. نمکهای سدیم فلوراید به آب آشامیدنی شهری و برخی محصولات غذایی به منظور حفظ سلامت دندان اضافه می شوند. مصرف کافی فلوراید با مهار دمینرالیزاسیون و فعالیت باکتریها در پلاکهای دندانی و با افزایش معدنی سازی مجدد دندان، خطر پوسیدگی دندان را در مراحل اولیه کاهش می دهد.
سدیم فلوراید چگونه به استحكام دندان كمک می کند؟
فلوراید با تشکیل فلورواپاتیت، یک جزء طبیعی از مینای دندان، موجب استحکام دندانها می شود. همچنين فلوراید با چسبیدن به یونهای کلسیم در سطح دندان، سرعت حل شدن آنها را کم می کند. این واکنش به معنای آن است که فلوراید بر لایه های بیرونی دندان تأثیر می گذارد و تعداد حفره های دندان را كاهش می دهد. همچنين فلوراید مصرفی به داخل بزاق ترشح و سبب كاهش تولید اسید در لا به لای دندانها می شود. در نتيجه باعث كاهش پوسيدگی دندانی می گردد. به همین دلیل، استفاده منظم از سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان مهم است.
کاربردهای سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان
فلوراید دندانها را سفید نمی کند، اما راهی موثر برای تقویت مینای دندان و جلوگیری از تغییر رنگ دندانها است. اين ماده، مینای دندان را قوی می كند و در نتيجه منجر به کاهش خطر پوسیدگی، بیماری لثه و حساسیت دندان می شود. استحکام مینای دندان، احتمال زرد شدن دندان را کاهش می دهد. در صورت تخريب و از بين رفتن مينای دندان (لايه خارجی روی سطح دندان)، بخش تاج دندان كه زرد رنگ است، ظاهر می شود. طبق تحقیقات کلینیکی استفاده هفتگی یا روزانه از این ماده موجب کاهش پوسیدگی دندان به میزان 35 درصد می شود.
روشهای استفاده از سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان
سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان به دو روش خوراكی يا سيستميک و موضعی مصرف می شود. روش خوراكی يا سيستميک شامل اضافه كردن فلورايد به آب آشامیدنی، افزودن این ماده به نمک خوراكی، شير، شكر و استفاده از قرص و قطره فلورايد است. روش موضعی شامل دهانشويه ها، خمير دندانهای حاوی فلوراید، ژل و وارنيش فلورايد است. موثرترین روش در کاهش پوسیدگی دندانها در جوامع، فلوریداسیون آب است. در اين روش، پوسیدگی دندانها 30 تا 50 درصد كاهش پيدا مي كند. تاثير محافظتی فلوراید موجود در آب آشامیدنی در سراسر عمر انسان باقی می ماند. مقدار مجاز و مناسب فلوراید به آب آشاميدنی ppm 1 است. از مزايای فوق العاده اين روش، احتمال مصرف زياد اين ماده كاهش مي يابد.
شکلهای مختلف دارويی سدیم فلوراید
سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان در اشکال دارویی قرص جویدنی، قرص پوشش دار روده، سپانسيون، قطره های فلوراید، وارنیش، خمير دندان، ژل و فوم، کرم، محلول و دهانشويه موجود است. اشکال مختلف دارویی به جز خمير دندان بايستی توسط دندانپزشک تجويز شود.
خمير دندانها
يكي از متداول ترين روشهای استفاده از سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان و كاهش پوسيدگی دندان، كاربرد آن از طريق خمير دندان است. اين ماده در ترکیب خمیر دندان علاوه بر تقويت مينای دندان، اثر ضد باکتریایی روی باکتریهای دهان دارد و گردش خون در لثه ها را بهبود می بخشد. طبق مطالعات دانشگاه علوم پزشكی مشهد (مجله تحقيق در علوم دندانپزشكی در 1398) در بين انواع خمير دندانهای ايرانی، تنها خمير دندان داخلی آ.ب.ث حد استاندارد بين المللی فلورايد را دارد. بقيه خمير دندانهای ايراني، ميزان فلورايدی پايين تر از حد استاندارد بين المللی دارند.
در مطالعه بين خمير دندانهای خارجی در بازار ايران، خمير دندان Signal دارای ميزان فلورايد در حد استاندارد بين المللی است. همچنين در بين خمير دندانهای داخلی و خارجی كودكان، تنها خمير دندان ايرانی فريس و خمير دندان خارجی Misswake ميزان فلورايد آنها نزديک به حد استاندارد بين المللی است. در غلظتهای مناسب، اهميت سدیم فلوراید برای کودکان و بزرگسالان در پیشگیری از پوسیدگی و ایجاد بیماری پریودنتال (آسیب به بافتهای دندان) مهم است.
دهانشویه ها
دهانشویه حاوی حدود 0.05٪ فلوراید سدیم روزانه یک بار و دهانشویه 0.2٪ به صورت محلول سدیم فلوراید خنثی هفته ای یک بار بايستی مصرف شوند. البته دهانشویه ها در مناطق بدون آب فلوراید بايستی مصرف شوند. طبق نتايج غلظت فلوراید در آب آشاميدنی ايران متوسط است. البته مقاديری که به آب اضافه می شود با توجه استانها متغير است.
کاربرد دهانشویه ها براي افرادی كه در معرض پوسیدگی دندان قرار دارند، شامل موارد زير است:
- افرادي كه توانايی و انگيزه لازم برای بهداشت دهان را ندارند،
- بيمارانی كه شرايط پزشكی خاصی دارند،
- بيمارانی كه پروتز استفاده می كنند،
- بيماران تحت درمان اشعه x در ناحيه سر و گردن،
- بيمارانی كه داروهای مايع و يا جويدنی با تركيبات شيرين دارند.
نکته مهم و قابل توجه اینکه کودکان خردسال زیر 6 سال نبایستی از دهانشویه فلوراید استفاده کنند، مگر اینکه توسط دندانپزشک تجویز شود.
ژل و فوم
ترکیبات حاوی سدیم فلوراید با غلظت بالا مثل ژل و فوم بایستی توسط دندانپزشک برای بیماران بايستی تجويز شود.
قرص جویدنی و قرص پوشش دار روده
قرص و قطره فلوراید برای کودکان زیر 12 سال بایستی توسط دندانپزشک تجویز گردد. در مناطقی كه میزان فلوراید آب کم است یا امکان افزودن فلوراید به آب آشامیدنی ممكن نيست، از شكل دارويی می توان استفاده نمود. استفاده از این قرصها به همان مقدار نمک یا آب فلوریده تاثيرگذار است.
وارنيش فلورايد چیست؟
وارنیش فلوراید یکی از درمانهای دندانپزشکی در بیماران کوچک و خردسال است. این درمان به منظور تقویت دندان، جلوگیری از پوسیدگی دندان انجام می شود. در واقع وارنیش فلوراید یک ژل است که بر روی سطح دندانهای خشک قرار می گیرد تا با تقویت دندانها مانع پوسیدگی شود.
مسمومیت با فلوراید
مسمومیت با ماده شيميايی به دو صورت حاد و مزمن ایجاد می شود که مسمومیت حاد با خوردن فلوراید بیش از 120 ميلی گرم رخ می دهد. خوردن مقادیر 500 ميلی گرم از اين ماده در كودكان سه ساله منجر به مرگ می شود. علائم مسموميت معمولا تهوع و استفراغ است. در صورت بلع و قورت دادن مقادیر زیاد فلوراید توسط کودک، با مرکز مسمومیتها تماس حاصل كنيد و كودک را وادار کردن به استفراغ كنيد. همچنين هر 4 ساعت شیر جهت کاهش جذب به او بدهيد. مسموميت مزمن به علت بلع و قورت دادن مقادیر زیاد خمیر دندان در هر بار مسواک زدن اتفاق می افتد. اين نوع مسموميت با نام فلوروزیس شناخته می شود. به همين علت در كودكان زير سه سال مسواک زدن با خمير دندان حاوی فلورايد توصيه نمی شود.
اهمیت و کاربرد سدیم فلوراید در پزشکی
علاوه بر نقش مهم سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان، اين ماده در درمان پوکی استخوان مرتبط با سن كاربرد دارد. موفقیت درمان پوكی استخوان نه تنها به دوز، بلکه به وضعیت تغذیه، ظرفیت جذب و آستانه کلیوی فرد بستگی دارد. این ماده، اغلب همراه با کلسیم و ویتامین D تجویز می شود. مطالعات نشان می دهد که این ماده، تراکم استخوان ترابکولار (اسفنجی) را افزایش می دهد اما تراکم استخوان قشر (فشرده) را افزایش نمی دهد.
سوالات متداول سدیم فلوراید در بهداشت دهان و دندان
1- تفاوت بین فلوراید و سدیم فلوراید چیست؟
تفاوت اصلی بین سدیم فلوراید و فلوراید در این است که سدیم فلوراید یک ترکیب خنثی است، در حالی که فلوراید یک آنیون است.
2- وارنيش فلورايد در چه مواردی مصرف می شود؟
در كودكان كم سن كه احتمال بلع مقاديری از فلورايد در استفاده از ژل يا دهانشويه وجود دارد، استفاده ازآن، روش مناسبي جهت درمان فلورايد موضعی پوسيدگي دندانها است.
3- فلورايد در چه مواد غذايی يافت می شود؟
اين ماده به طور طبيعی در چای سیاه، قهوه، کشمش، ميگو، انگور، بلغور جو دوسر، گریپ فروت، سیب زمینی، برنج، ماست، گوشت بره و غيره يافت می شود.
4- فوايد اضافه کردن فلوراید به خمير دندان چيست؟
اين ماده در خمير دندانها موجب كاهش حفره های دندانی ميی شود. در نتيجه پرکردن و کشیدن دندان كمتر رخ می دهد و فرد درد و رنج کمتری مرتبط با پوسیدگی دندان متحمل می شود.
5- در صورت استفاده مقدار زيادی دهانشويه چه بايد كرد؟
اگر كودک مقدار زیادی دهانشويه قورت دهد، مقداری شير یا داروی ضد اسید معده مانند شير منيزيم یا آلومینیوم ام جی اس به او بخورانید. اين داورها از جذب فلوراید جلوگيری می كنند.
