نیترات سدیم (Sodium Nitrate) نمک نیترات معدنی سدیم است که به‌عنوان کود استفاده می‌شود. این ترکیب یک ماده جامد سفیدرنگ و بسیار محلول در آب است که فرم معدنی آن به نام‌های نیتراتین و نیترو سودا می‌شناسند. نیترات سدیم به طور طبیعی در مناطق خشک مانند شیلی و پرو وجود دارد و معمولاً در مناطقی مانند شیلی استخراج می‌شود، ازاین‌رو نمک شور شیلی نامیده می‌شود. نمک‌های آن در داخل کانسارهای معدنی به نام‌سنگ caliche قرار دارند. به علت مناسب‌بودن قیمت نیترات سدیم یک منبع دسترسی آسان به آنیون نیترات است که در واکنش‌های مختلف در مقیاس‌های صنعتی برای تولید انواع کود، پیروتکنیک‌ها و بمب‌های دود، شیشه و سفال و به‌عنوان ماده نگهدارنده به‌ویژه برای گوشت مورد بکار می‌رود.
نیترات سدیم غیرقابل‌احتراق است؛ ولی ازآنجایی‌که یک اکسیدکننده است می‌تواند سوختن مواد قابل‌احتراق را تسریع کند. اگر مقادیر زیادی از این ماده در آتش‌سوزی درگیر باشد ممکن است انفجارهای مهیبی ایجاد شود. همچنین اگر برای مدت طولانی در معرض گرما یا آتش قرار گیرد، منفجر خواهد شد و اکسیدهای سمی ازت را در آتش‌سوزی تولید می‌کند که برای سلامت افراد حاضر در صحنه خطرناک هستند. این ترکیب حاوی ۱۶ درصد ازت است و برای خاک‌های اسیدی مفید است. این کود مانند نیترات پتاسیم کاملاً محلول در آب است. نیترات سدیم به‌صورت مصرف خاکی، کود آبیاری و محلول‌پاشی قابل‌استفاده است. این کود حلالیت بالایی دارد و ناخالصی ندارد.
این ترکیب به دلیل داشتن نیتروژن در ساختار خود به‌عنوان ماده‌ای مؤثر در رشد گیاهان است. به‌طوری عدم دسترسی به نیتروژن در گیاهان می‌تواند منجر به کاهش رشد در گیاهان گردد. از نیترات سدیم یا سدیم نیترات برای تولید اسید نیتریک که خود ماده اولیه تولید کود شیمیایی است نیز استفاده می‌شود. نیتروژن موجود در این ترکیب خیلی زود توسط ریشه‌های گیاهان جذب می‌شود؛ بنابراین در تولید کودهای شیمیایی از این ماده استفاده می‌گردد.
کاربرد نیترات سدیم
هرچند که نیترات سدیم کاربردهای متنوعی دارد؛ اما بیشترین کاربرد آن در صنعت کود و کشاورزی است. این کود منبعی از نیتروژن است که ترکیبی مغذی و ضروری برای رشد گیاهان محسوب می‌شود. علاوه بر صنعت کود و کشاورزی، از این ترکیب ارزشمند در صنایع غذایی نیز به‌عنوان ترکیب نگهدارنده و حفظ‌کننده گوشت‌های پخته شده و نیز مهارکننده رشد باکتری‌ها در سوسیس‌ها کاربرد دارد. همچنین همان‌طور که اشاره شد، به سبب خاصیت اکسیدکنندگی که دارد در تولید انواع مواد منفجره مانند دینامیت بکار می‌رود. از نیترات سدیم به‌عنوان ترکیبی برای کاهش نقطه ذوب سیلیس در تولید شیشه و سرامیک نیز کارایی دارد.
مزایای استفاده از نیترات سدیم
مزایای استفاده از کود نیترات سدیم عبارتند از:
- وجود 13% نیتروژن به صورت نیترات در این محصول، ازت مورد نیاز گیاه را به خوبی تامین خواهد کرد
- درصد بالای سدیم در این محصول باعث افزایش گلدهی می شود
- باعث بهبود کیفیت میوه درختان می شود
- قابل استفاده در انواع سیستم های آبیاری
- افزایش مقاومت گیاه در برابر تنش های محیطی، آفات، بیماری و خشکی
اهمیت عنصر سدیم
عنصر سدیم نیز به طور کلی نقش بسزایی در بهبود کیفیت گیاهان و محصولات کشاورزی دارد. نیاز به سدیم در گیاه با نشانه هایی همراه است از جمله:
- گیاهان و یا درختان رشدی کند دارند.
- برگ های درخت و یا گیاه مانند قبل سبز نیستند و یا تغییر رنگ داده اند.
- میوه درختان کوچک مانده اند و یا به اندازه کافی رشد نمی کنند.
- گیاه گلدار به خوبی و در زمان مناسب گل نمی دهند.
- کیفیت میوه چندان خوب و مناسب نیست.
- درخت و یا گیاه در مقابل بیماری مقاوم نیست.
مصرف کود نیترات سدیم
این کود را می‌توان در هر مرحله از رشد گیاه خصوصاً برای باغات پسته، درختان میوه، محصولات صیفی و سبزی، سیب‌زمینی، نیشکر و کشت‌های گلخانه‌ای استفاده نمود. این محصول به شکل‌های گوناگونی مصرف می‌شود که عبارت‌اند از؛
مصرف خاکی
در مصرف خاکی، به میزان 200 تا 300 کیلوگرم از کود در هکتار در زمان کاشت استفاده می شود.
آبیاری و سرک
کود آبیاری و سرک باید به میزان 100 تا 200 کیلوگرم در هکتار در 2 تا 3 نوبت در طول فصل رشد استفاده شود.
محلول پاشی
محلول پاشی نیز باید به میزان 5 تا 8 کیلوگرم در هکتار بکار رود.
نکات ایمنی در مورد نیترات سدیم
هر ترکیب شیمیایی مانند نیترات سدیم این توانایی را می‌تواند داشته باشد تا خطراتی را ایجاد سازد که با رعایت نکات ایمنی این خطرات را به حداقل می‌رسانیم. نیترات سدیم ممکن است به رگ‌های خونی آسیب برساند و سبب سخت‌تر و باریک‌تر شدن شریان‌ها شود که منجر به بیماری‌های قلبی می‌گردد. همچنین این ترکیب ممکن است بر نحوه استفاده بدن از قند تأثیر گذارد و احتمال ابتلا به دیابت را افزایش دهد. بیشتر گوشت‌های فراوری دارای مقدار زیادی سدیم و بعضی از آنها دارای چربی اشباع زیادی هستند که می‌توانند سلامت قلب را به خطر اندازند؛ بنابراین اگر گوشت می‌خورید، بهتر است گوشت فراوری را محدود و بجای آن گوشت مرغ و ماهی و گوشت‌های تازه را مصرف نمایید. نیترات و نیتریت سدیم یا پتاسیم سال‌هاست که به‌عنوان مواد افزودنی در صنایع غذایی مورداستفاده قرار می‌گیرند تا از رشد و تولید سموم توسط باکتری‌های بیماری‌زا به‌ویژه C. botulinum در مواد غذایی جلوگیری کنند. این ترکیبات به‌عنوان ماده نگهدارنده رنگ نیز در مواد غذایی استفاده می‌شود.
افزودن نیترات یا نیتریت باعث افزایش ایمنی میکروبیولوژیکی غذاها می‌شود و عمر مفید آنها را افزایش می‌دهد. این امر از نظر در دسترسی انواع غذاهای بی‌خطر، مناسب و مقرون‌به‌صرفه برای مصرف‌کنندگان مزایایی ایجاد می‌کند؛ اما این نگرانی وجود دارد که مصرف ترکیبات حاوی نیترات می‌توانند سرطان‌زا باشند؛ زیرا نیتریت می‌تواند با آمین‌های موجود در مواد غذایی برای تشکیل ترکیبات N-nitroso که بسیاری از آنها سرطان‌زا هستند واکنش نشان دهند. این واکنش می‌تواند در شرایط اسیدی معده رخ دهد. ازآنجاکه نیترات موجود در یک محصول غذایی می‌تواند در دهان یا دستگاه گوارش به نیتریت تبدیل شود، نیترات و نیتریت برای ارزیابی هرگونه خطر احتمالی باید با هم در نظر گرفته شوند.
علاوه بر آنچه که گفته شد، قرارگیری طولانی‌مدت در معرض این ترکیب می‌تواند باعث تحریک پوست، چشم‌ها و مجاری تنفسی شود؛ بنابراین لازم است از وسایل کمک ایمنی فردی مانند دستکش، عینک و لباس مناسب کار استفاده کرد. در مورد محل نگهداری آن نیز باید گفت که محلی خشک و خنک و به‌دوراز هرگونه ترکیب ناسازگار و قابل‌احتراق نگهداری شود.
خرید و فروش نیترات سدیم
نیترات سدیم تولید ایران با خلوص ۹۸ در کیسه‌های ۲۵ کیلوگرمی و با درصد خلوص ۹۸ درصد توسط شرکت بازرگانی کیمیا تجارت تات آماده تحویل به مشتریان است. شرکت کیمیا تجارت تات آمادگی دارد ضمن دریافت سفارش مشتریان برای این محصول، سایر محصولات موردنیاز را نیز با بهترین قیمت و کیفیت تأمین کند و دراسرع‌وقت به‌وسیله سیستم حمل‌ونقل مطمئن به شهرهای مختلف ارسال نماید. برای اطلاع از قیمت و خرید این محصول با کارشناسان فروش ما تماس حاصل نمایید و خرید خود را نهایی سازید.
سوالات متداول نیترات سدیم
۱- نیترات سدیم چه کاربردهایی دارد؟
این ماده در تولید نیتریت سدیم، شیشه، لعاب برای سفال، برای بهبود خواص سوزاندن تنباکو، ترش‌مزه کردن گوشت، به‌عنوان تثبیت‌کننده رنگ و نگهدارنده رایج در فرآورده‌های گوشتی و به‌عنوان کود کاربرد دارد.
۲- سبزی‌ها با سطوح بالای نیترات سدیم کدام است؟
این ترکیب به طور طبیعی در اسفناج، تربچه، کاهو، سیب‌زمینی، کرفس، هویج، کلم و چغندر یافته می‌شود. سدیم نیترات سبزی‌ها در هنگام تماس با بزاق دهان به سدیم نیتریت تبدیل می‌شود، اما چرا نیتریت سدیم موجود در فرآورده‌های گوشتی برای بدن مضر است؟ جواب این سؤال در باکتری‌های موجود در روده انسان است که تعیین می‌کنند که نیتریت سدیم در مقادیر استاندارد و مجاز تبدیل به مواد مضر یا جذب بدن شود.
۳- کود نیترات سدیم چه ویژگی‌هایی دارد؟
این کود با سنجش ۹۹% و رطوبت کمتر از ۰.۲۵% با ترکیب شیمیایی با فرمول NaNO3 است. این نمک با نام‌های نمک شیلی یا نمک پرو نیز می‌شناسند تا آن را از نمک معمولی و نیترات پتاسیم متمایز شود.
۴- علایم مسمومیت با نیترات سدیم چیست؟
تظاهرات بالینی مسمومیت با این ماده شامل سردرد، گرگرفتگی پوست، تغییر رنگ پوست، افت فشارخون، هیپوکسی، تغییر وضعیت ذهنی، تهوع، استفراغ، اسهال، ازدست‌دادن هوشیاری، سیانوز، اختلالات ریتمی و حتی مرگ است.
۵- چه مقدار نیترات سدیم سمی است؟
دوز کشنده آن در بزرگسالان دقیق مشخص نیست. دوز کشنده نیتریت سدیم بین ۱ گرم تا ۲.۶ گرم تخمین می‌زنند.