سوربیتول (Sorbitol) با نام دیگر گلوسیتول، نوعی کربوهیدارت است که مقدار کالری آن در حدود یک سوم شکر می باشد. با این حال این توانایی را دارد که تا تقریباً 60 درصد شیرین سازی بیشتری را ایجاد سازد. علاوه بر نام گلوسیتول (Glucitol) ، این ترکیب را با نام هایی چون سوربیلاکس (Sorbilax)، الکل قند و یا پلی ال نیز می شناسند. این محصول منحصر به فرد در دو فرم پودری سوربیتول و سوربیتول مایع در بازار موجود و به فروش می رسد. سوربیتول در میوه هایی همچون آلو سیاه، سیب، هلو و گلابی و نیز انواع توت ها به وفور وجود دارد.
در ساختار مولکولی و شیمیایی سوربیتول، گروه کربونیلی را نمی توان یافت اما در مقابل چندین گروه هیدروکسیلی در آن قابل ملاحظه است. بنابر حضور این گروه های هیدروکسیلی می توان گفت که این ترکیب در خانواده پلی ال ها جای دارد. الکل های دیگری که در این خانواده قرار دارند عبارتند از؛ پروپیلن گلیکول، گلیسیرین و بسیاری دیگر. علاوه بر ویژگی هایی که در بالا برشمردیم، این ترکیب قابلیت انحلال پذیری زیادی در آب دارد و همچنین به مقدار اندک نیز در اتانول حل می گردد.
این ماده پرکاربرد را در صنایع غذایی به عنوان شیرین کننده، نگهدارنده رطوبت، بهبود دهنده، بافت ساز، نگهدارنده، عامل کلوخه نشدن بکار می رود. همچنین با توجه به اینکه این محصول تا 60 درصد شیرینی بیشتری نسبت به شکر تولید می کند از آن می توان به عنوان یک جایگزین برای شکر در غذاهایی از جمله غذاهای کم کالری و بدون قند و همچنین محصولات دارویی و بهداشت دهان و دندان مانند خمیر دندان و آدامس استفاده کرد. از دیگر کاربردهای اصلی این ترکیب در تهیه و تولید اسید اسکوربیک یا ویتامین سی و فعال کننده های سطوح است.
تاریخچه سوربیتول
تاریخچه سوربیتول به کشف آن برای اولین بار در سال 1872 توسط یک دانشمند فرانسوی از توت های خاکستر کوهی باز می گردد. این ترکیب شیمیایی تقریباً بیش از نیم قرن است که به طور ایمن در غذاهای فرآوری استفاده می شود. همچنین در محصولات دیگر مانند داروسازی و آرایشی استفاده می شود. پس از آن این ترکیب را به طور طبیعی در طیف گسترده ای از میوه ها و انواع توت ها یافتند و از خواص آن بهره مند شدند.
تولید سوربیتول
تولید سوربیتول از انجام فرایند کاهش و احیای گلوکز و نیز جایگزینی گروه هیدروکسیل به جای گروه آلدهید صورت می گیرد. در این مجموعه فرایندها از NADH می توان به عنوان کاتالیزور استفاده کرد. البته که روشهای دیگری نیز برای تولید سوربیتول وجود دارد که در ادامه به یکی دیگر از این روشها می پردازیم.
برای تولید سوربیتول می توان محلول دارای 50 درصد دکستروز را به کمک آب تقطیر شده گرم تهیه کرد. سپس قسمتی از پودر نیکل که از قبل آسیاب شده است را اضافه می کنند. علاوه بر پودر نیکل، چهار قسمت نیز ازخاک رس را به محلول مذکور اضافه می کنیم. این ترکیب حاصل را توسط مخلوط کن، مخلوط می کنند و حال مایع حاصل را به داخل راکتور پیوسته و تحت فشاری معادل 100 الی 125 اتمسفر منتقل می کنند. پس از انجام این مرحله، گاز هیدروژن را با فشاری تقریباً 175 اتمسفری به راکتور وارد می سازند. از جمله نکات مهم این روش، دمای واکنش است که میان 120 الی 210 درجه سانتیگراد متغیر می باشد. همچنین نکته دیگر مدت زمان انجام واکنش است که در حدود یک الی دو دقیقه می باشد.
در نهایت محصول نهایی راکتور را به مرحله دیگر که مرحله شستشو می باشد، منتقل می کنند. مجدد برای ایجاد فشردگی و افزایش تراکم، گاز هیدروژن را می افزایند. مایعی با غلظت کم و شل از راکتور خارج می شود که آن را فیلتر می کنند. این محصول فیلتر شده از بین رزین های یونی عبور می کند تا آنیون ها و کاتیون های فلزی به ترتیب جذب شوند. این محلول نیز مجدداً به وسیله کربن فعال فیلتر می گردد. در نتیجه این محلول رقیق در دمای 95 درجه سانتیگراد و توسط یک تبخیر کننده غلیظ می شود . سوربیتول 70 درصد را تولید می کند.
انواع سوربیتول
انواع سوربیتول عبارتند از دو نوع پودری و مایع که فرم مایع آن امروزه در بازار متقاضی و خریدار بیشتری دارد. در ادامه به توضیح مختصری از این دو نوع می پردازیم.
سوربیتول پودری
سوربیتول پودری که یکی از انواع سوربیتول است یک پودر سفید رنگ و کریستالی می باشد. این پودر طعم شیرین دارد و بر این اساس می تواند جایگزینی مناسب برای ساکارز باشد. میزان شیرینی آن نیز در حدود 50 تا 60 درجه است که در مقایسه با شیرینی ساکارز کمتر می باشد. از این نوع به عنوان ملین نیز استفاده می کنند.
سوربیتول مایع
نوع دیگر سوربیتول مایع است که ترکیبی بدون بو و با مزه شیرین است. از این نوع می توان به عنوان جایگزین شربت گلوکز استفاده کرد. نکته مهم این است که شربت آن کریستالیزه نمی شود و غلظتی معادل 70 درصد از ماده خشک را دارا می باشد. به واسطه ماهیت این ماده و فقدان حضور واقعی قندهای احیاء کننده شربت سوربیتول را می توان به صورت ماده خشک شده غلیظی بدون تغییر رنگ تغلیظ کرد. هنگامی که رطوبت محیط به صورت کنترل شده ای افزایش یابد یا پایین بیاید.
کاربرد سوربیتول
کاربرد سوربیتول با توجه به ویژگی های منحصر به فرد آن در صنایع گوناگون می باشد. این محصول شیرینی حدود 60 درصد بیشتر از شکر و در حدود 35 درصد کالری کمتری را در مقایسه با هر گرم از آن ایجاد می کند. در مطالعات زیادی نیز به بررسی اثرات این ترکیب بر روی افراد دارای دیابت و نیز سلامت دهان و میزان قند خون آنها پرداخته شده است. همچنین سوربیتول در محصولات فاقد قند یا با قند کمتر مانند آدامس های جویدنی کوکی ها و شکلات ها نیز بکار می رود. چرا که میزان کالری و قند کمتری در قیاس با سایر شیرین کننده ها دارد. این محصول یک شیرین کننده غذایی است که 6.2 کیلو کالری در هر گرم انرژی دارد. بنابراین می تواند در اغلب در غذاهای رژیمی از جمله نوشابه های رژیمی، بستنی ها و آدامس های بدون قند استفاده شود.
در علم پزشکی و داروسازی نیز از سوربیتول در تولید داروهای ضد یبوست استفاده می شود. چرا که این ترکیب شیمیایی با آب رسانی و تحریک روده بزرگ می توان یبوست را از بین ببرد. استفاده از آن برای افراد مسن خطرناک نیست؛ البته که باید استفاده از داروهای دارای این ترکیب تحت نظر پزشک و با دستور وی صورت گیرد. از آنجایی که این ماده در بسیاری از میوه ها حضور دارد، استفاده از میوه ها می تواند این چنین مشکلات گوارشی را بر طرف سازد. همچنین در داروسازی نیز از آن برای ساخت و تولید کپسول های ژله ای دارو به سبب ذخیره سازی دوزهای مجاز استفاده می شود. بعلاوه از خاصیت شیرین کنندگی آن در ساخت شربت سرفه در صنعت دارویی نیز بهره می برند. در مطلب کاربرد سوربیتول در پزشکی اختصاصاً به اهمیت و کاربرد این ترکیب در علم پزشکی می پردازیم.
نکات ایمنی در مورد سوربیتول
علیرغم اینکه سوربیتول ترکیبی با ویژگی ها خاص است اما رعایت نکات ایمنی در مورد آن نیز واجب و لازم است. سوربیتول دارای این توانایی است که علائم گوارشی مختلف از جمله نفخ شکم را وابسته به دوز (5 تا 20 گرم در روز) در فرد مصرف کننده ایجاد سازد. معمولاً دوزهای بیش از 20 گرم در روز باعث بروز نفخ شدید و اسهال در فرد می شوند اما باید توجه کرد که این اثرات در افراد، متفاوت هستند.
سوربیتول همچنین به عنوان یک ماده ایمن برای مراقبت از پوست در فرمولاسیون های آرایشی بکار می رود. این ترکیب باعث تحریک یا بدتر شدن حساسیت های پوستی نیز نمی شود. همچنین سوربیتول و در کل پلی ال ها توسط باکتری های دهان تجزیه نمی شوند و در نتیجه به تشکیل حفرات دندانی کمک نمی کنند. بنابراین باید علاوه بر مصرف آن به عوارض سوربیتول که به صورت نادر ممکن است بروز کنند، توجه کرد.
خرید و فروش سوربیتول
شرکت بازرگانی کیمیا تجارت تات یکی از عاملین فروش سوربیتول تولید چین می باشد. این محصول در بشکه های 215 کیلوگرمی و با خلوص 50 درصد به متقاضیان عرضه می شود. شرکت کیمیا تجارت تات علاوه بر سوربیتول پودری می تواند سوربیتول مایع را نیز برای مشتریان خود تامین کند. برای خرید سوربیتول می توانید با کارشناسان فروش شرکت کیمیا تجارت تات در تماس باشید و محصول خود را با کیفیت عالی خریداری و استفاده کنید.
سوالات متداول سوربیتول
1- علائم استفاده بیش از حد از سوربیتول چیست؟
دوز استاندارد استفاده از این ترکیب به طور روزانه بین 5 تا 20 گرم در روز است. اگر مقدار مصرفی بالاتر از 20 گرم باشد ممکن است منجر به اسهال، نفخ، کاهش وزن و … شود.
2- آیا سوربیتول نوعی شیرین کننده طبیعی به شمار می رود؟
منشا سوربیتول، گلوکز است و یک شیرین کننده طبیعی است. از آنجایی که کالری این ترکیب بسیار کمتر از گلوکز است در صنایع دارویی و غذایی کاربرد بیشتری دارد.
3- چه کسانی در مصرف سوربیتول باید محتاط باشند؟
طبق تحقیقات انجام شده، ممکن است برخی از افراد نسبت به مصرف سوربیتول، حساسیت داشته باشند. بنابراین اگر دستگاه گوارش شما حساس است و یا از ملین ها استفاده می کنید، بهتر است این ترکیب را مصرف نکنید.
4- شکر سالم تر است یا سوربیتول؟
سازمان غذا و داروی جهانی، اعلام کرده است که مشتقات گلوکز، مثل سوربیتول، برای دهان و دندان مفید هستند. بطوریکه قندهای الکلی، می توانند در کاهش پوسیدگی موثر باشند.
5- آیا سوربیتول در افزایش انسولین دخالت دارد؟
هرچند این ترکیب نوعی کربوهیدرات است، اما توانسته است جایگزین قند برای افراد مبتلا به دیابت شود. چرا که می تواند پاسخ انسولین در مواجهه با گلوکز را کاهش دهد.