بنزوات سدیم (Sodium benzoate) نمک سدیم بنزوئیک اسید است. وقتی این ماده با آب ترکیب شود، اسید بنزوئیک تولید می گردد. این ماده در شکل جامد یک پودر سفید، دانه ای یا کریستالی است. اسید بنزوئیک فرم فعال این ماده نگهدارنده است که از مواد غذایی حفاظت می کند. اسید بنزوئیک همچنین به طور طبیعی در برخی از میوه ها مانند زغال اخته، آلو و سیب یافت می شود. این ماده در خوراکی ها، مواد آرایشی، دستمال مرطوب و خمیر دندان کاربرد دارد. همچنین برای جلوگیری از خوردگی در خنک کننده های موتور های اتومبیل از آن استفاده می شود.
از مواد نگهدارنده شیمیایی مانند بنزوات سدیم به طور مکرر در غذاهای فرآوری شده بهره می برند تا از رشد باکتری ها، مخمر یا سایر میکروارگانیسم های ناخواسته که می توانند باعث فساد مواد غذایی شوند، جلوگیری شود. به دلیل خاصیت نگهدارنده و ضد قارچ این ماده غالباً در پاک کننده های مبلمان، پاک کننده های سرویس بهداشتی، ژل های شوینده، محصولات تمیز کننده فرش، پاک کننده های تودوزی و پاک کننده های ماشین ظرفشویی استفاده می شود.
تولید بنزوات سدیم
بنزوات سدیم نمک سدیم است که هنگام واکنش اسید بنزوئیک با هیدروکسید سدیم بدست می آید. این یک واکنش اسید و باز است که بنزوات سدیم و آب محصول آن می باشند. این ترکیب در آب حل و یون سدیم و یون اسید بنزوئیک تولید می گردد.
کاربرد بنزوات سدیم
بنزوات سدیم یک ماده نگهدارنده است و در غذاهای اسیدی مانند سس سالاد، نوشیدنی های گازدار، مربا و آب میوه ها، ترشی، چاشنی ها و مواد افزودنی ماست منجمد کاربرد دارد. همچنین از این ماده به عنوان ماده نگهدارنده در صنعت مواد اولیه دارویی و آرایشی استفاده می شود. در این شرایط به اسید بنزوئیک تبدیل می شود که باکتریواستاتیک و ضد قارچ است. بنزوئیک اسید به دلیل حلالیت کم در آب، مستقیماً استفاده نمی شود. غلظت آن به عنوان یک نگهدارنده غذا توسط FDA در ایالات متحده به ۰.۱٪ وزنی ماده غذایی محدود می شود. این ترکیب در بیشتر نوشیدنی های غیر الکلی در انگلستان با سوربات پتاسیم جایگزین شده است.
بنزوات سدیم به دلیل توانایی اتصال به اسید های آمینه به عنوان درمانی برای اختلالات چرخه اوره استفاده می شود. این امر منجر به دفع این اسید های آمینه و کاهش سطح آمونیاک می گردد. تحقیقات نشان می دهند که این ترکیب ممکن است به عنوان یک درمان افزودنی (1 گرم در روز) در اسکیزوفرنی مفید واقع شود. این ترکیب همراه با کافئین برای درمان سردرد، کاهش تنفس به دلیل مصرف بیش از حد مواد مخدر و با ارگوتامین برای درمان سردرد نبض دار استفاده می شود.
نکات ایمنی در مورد بنزوات سدیم
بنزوات سدیم از طرف FDA به عنوان یک افزودنی غذایی بی خطر شناخته می شود. با این حال، این ترکیب با اختلال بیش فعالی مرتبط است. همچنین، هنگامی که بنزوات با اسید اسکوربیک در نوشابه های گازدار ترکیب شود، بنزن را تولید می کند که یک ماده سرطان زا قوی است. این ماده همچنین ممکن است در صورت استفاده دارویی برای نوزادان کم وزن، مشکل ایجاد کند.
با توجه به استفاده از آن به عنوان سموم دفع آفات و محصولات تمیز کننده خانگی، انتظار نمی رود که این ترکیب در محیط زیست باقی بماند یا تجمع زیستی داشته باشد. بنابراین می توان آن را نسبتاً سازگار با محیط زیست دانست. تحقیقات اخیر نشان می دهند که این ترکیب ممکن است برای سیستم قلبی عروقی، خون، دستگاه گوارش، کبد، کلیه، سیستم عصبی و پوست و اندام های حسی یک ماده مسمومیت زا باشد، اما داده های سم شناسی وجود ندارند. تنفس این ترکیب می تواند علائم تنفسی مانند سرفه ایجاد کند. تماس آن با چشم نیز می تواند منجر به قرمزی شود و تماس پوست ممکن است باعث بثورات برگشت پذیر شود. همچنین، مصرف بنزوات سدیم می تواند باعث ایجاد حالت تهوع، استفراغ و درد شکم شود. پس باید از اقدامات پیشگیرانه مانند محافظت از پوست و چشم و جلوگیری از استنشاق گرد و غبار استفاده کنید.
سوالات متداول بنزوات سدیم
1- كاربردهای بنزوات سدیم چیست؟
این ترکیب به عنوان نگهدارنده در مواد غذایی، داروها، لوازم آرایشی و بهداشتی، به عنوان روان کننده در تولید قرصهای شفاف، در مواد آتش بازی، برای درمان افزایش سطح آمونیاک در خون و غيره كاربرد دارد.
2- روشهای توليد بنزوات سدیم كدام است؟
روشهای متعددی برای تولید صنعتی و تجاری این ترکیب وجود دارد. از جمله می توان به روش اکسید کردن نفتالن به همراه وانادیوم پنتا اکسید به منظور تبدیل به فتالیک انیدرید اشاره كرد. ساير روشهای توليد بنزوات سدیم، مخلوط تولوئن همراه با نیتریک اسید است. روش سوم توليد اين ماده از طريق تركيب بنزو تری کلراید هیدرولیز شده با اسیدهای معدنی است. روش چهارم حل کردن اسید بنزوئیک در محلول سدیم هیدروکسید است.
3- آيا بنزوات سدیم به طور طبيعی وجود دارد؟
این ترکیب به طور طبیعی وجود ندارد، اما اسید بنزوئیک در بسیاری از گیاهان از جمله دارچین، میخک، آلو، گوجه فرنگی، انواع توتها و غیره وجود دارد. همچنين در باکتریهای خاصی هنگام تخمیر محصولات لبنی مانند ماست، اسید بنزوئیک تولید می شود.
4- آيا مصرف بنزوات سدیم در مواد غذايی بی خطر است؟
مطالعات اولیه ایمن بودن این ترکیب را زير سوال برده است، اما تحقیقات بیشتری مورد نیاز است. نگرانی بزرگ در مورد استفاده از آن، توانایی تبدیل شدن آن به بنزن است. بنزن به عنوان یک ماده سرطان زا شناخته شده است. بنزن در نوشابه و سایر نوشیدنی های حاوی بنزوات سدیم و ویتامین C تشکیل شود. در واقع هنگامی که بنزوات سدیم با اسید اسکوربیک (ویتامین C) تركيب شود، بنزن تشكيل می شود. عوامل دیگری همچون قرارگیری در معرض گرما و نور، دوره های نگهداری طولانی تر، می توانند سطح بنزن در نوشیدنی ها افزایش دهد. همچنين نگهدارنده این ترکیب، بیش فعالی را در کودکان افزایش می دهند و روند پیری را تسریع می کند.
5- نامهای دیگر بنزوات سدیم چیست؟
نامهای ديگر اين ماده بنزوئیک اسید و نمک سدیم است. البته بنزوئیک اسید با نامهای E210 تا E213 به عنوان مواد نگهدارنده نيز شناخته می شود.