اسید تارتاریک (Tartaric acid) یک اسید ارگانیک است که دو پروتون دارد و به‌صورت طبیعی در بسیاری از میوه‌ها و سبزی‌ها مانند موز، انگور و تمرهندی یافت می‌شود. اسید تارتاریک متعلق به خانواده هیدروکسی اسید است که آنها گروهی از اسیدهای کربوکسیلیک هستند که یک گروه عاملی هیدروکسیل دارند. از این اسید به‌عنوان طعم‌دهنده غذا برای ایجاد مزه ترش استفاده می‌شود. خاصیت آنتی‌اکسیدانی نیز یکی از ویژگی‌های آن بوده و میوه‌ها و یا سبزیجاتی که این اسید قسمتی از ترکیبشان باشد، خاصیت آنتی‌اکسیدانی زیادی دارند. آنها موجب سلامت بیشتر بدن به‌خصوص تأثیر مثبت در کندشدن فرایند پیری در بدن می‌شوند.
این اسید، کریستال‌هایی سفید دارد و نمک آن با نام تارترات هم به‌صورت پودر سفیدرنگ دیده می‌شود. این اسید در آب و الکل به‌صورت عمده انحلال‌پذیری خوبی دارد. در میان اسیدهای آلی، تارتاریک اسید به نسبت اسیدی قوی است که این به اثربخشی آن در تنظیم pH و عمل به‌عنوان اسیدولانت کمک شایانی می‌کند. از دیگر ویژگی‌های اسید تارتاریک توانایی آن در تشکیل کمپلکس‌ها پایدار با یون‌های فلزی مانند پتاسیم، کلسیم و منیزیم است که سبب شده کاربردهای خاصی در صنایع داشته باشد.
تولید اسید تارتاریک
اسید تارتاریک اولین‌بار توسط جابر بن حیان کشف شد که آن را از تجزیه پتاسیم تارتار به دست آورد. روش‌های مدرن تجزیه توسط شیمی‌دان سوئدی کارل ویلهلم شیله در سال ۱۷۶۹ میلادی انجام شده است. محصولات جانبی حاصل از تولید نوشیدنی‌های الکلی برای تولید تجاری این اسید مورداستفاده قرار می‌گیرد. رسوبات و سایر مواد زائد حاصل از تخمیر نوشیدنی‌ها با هیدروکسید کلسیم حرارت داده می‌شوند. این امر باعث می‌شود تا تارتارات کلسیم رسوبی تشکیل شود. سپس با استفاده از اسید سولفوریک تصفیه شده تا ترکیبی از سولفات کلسیم و اسید تارتاریک تولید شود. پس از جداسازی، این اسید برای استفاده تجاری خالص‌سازی می‌شود.
کاربرد اسید تارتاریک
اسید تارتاریک و مشتقات آن کاربردهای فراوانی در زمینه گوناگون دارند. در صنعت دارویی در تولید قرص جوشان و همراه با اسید سیتریک برای بهبود طعم داروهای خوراکی استفاده می‌شوند. این اسید برای تولید دی‌اکسیدکربن از طریق واکنش با بی‌کربنات سدیم پس از مصرف خوراکی استفاده می‌شود. دی‌اکسیدکربن معده را وسعت داده و در طی رادیوگرافی با کنتراست مضاعف یک ماده حاجب منفی ایجاد می‌کند. در دوزهای بالا این عامل با جلوگیری از تولید اسید مالئیک که می‌تواند باعث فلج و شاید مرگ شود، به‌عنوان سم عضله عمل می‌کند.
این ترکیب همچنین کاربردهای مختلفی در صنعت ساختمان دارد. این اسید در یون‌های فلزی کلات مانند کلسیم و منیزیم مشاهده شده است؛ بنابراین در صنعت کود و کشاورزی و صنعت فلزات به‌عنوان عامل کلات کننده برای کمپلکس کردن مواد مغذی در کودها و تمیزکردن سطوح فلزی به ترتیب از آلومینیوم، مس، آهن و آلیاژهای این فلزات نقش دارد. از جمله سایر مصارف صنعتی اسید تارتاریک می‌توان به فرایند آبکاری طلا و نقره، تمیزکردن و پرداخت فلزات، برنزه کردن چرم و ساخت جوهر آبی برای طرح‌های اولیه اشاره کرد. در صنعت نساجی نیز از آن به‌عنوان ماده رنگرزی برای کمک به تثبیت رنگ بر روی پارچه‌ها استفاده می‌شود.
مهم‌ترین کاربرد اسید تارتاریک در صنایع مواد غذایی است. بطوریکه به نحوی گسترده در تهیه انواع غذا و نوشیدنی‌ها استفاده می‌شود. برای مثال می‌تواند طعم ترش را در نوشابه‌ها، آب‌نبات‌ها و سایر مواد غذایی ایجاد کند. دیگر کاربرد آن در تهیه خمیرمایه است. در این کاربرد اسید تارتاریک با جوش‌شیرین، بیکینگ‌پودر را ایجاد می‌سازد که این ترکیب در زمان پخت دی‌اکسیدکربن را آزادسازی می‌کند و سبب ورآمدن بهتر خمیر می‌شود. برای مطالعه بیشتر در مورد اهمیت و کاربرد اسید تارتاریک در صنایع غذایی به مطلب اختصاصی آن مراجعه کنید.
همچنین در صنعت لوازم آرایشی و بهداشتی نیز اسید تارتاریک در برخی از محصولات مراقبت از پوستی تحت به‌عنوان محصولات لایه‌بردار و تنظیم‌کننده pH کاربرد دارد. بعلاوه اختصاصاً می توانید کاربردهای اسید تارتاریک در لوازم آرایشی را مقاله تخصصی آن بررسی کنید.
نکات ایمنی در مورد اسید تارتاریک
به‌طورکلی اسید تارتاریک یک ترکیب ایمن برای کاربردهای غذایی شناخته می‌شود؛ اما بااین‌حال رعایت نکات ایمنی در مورد آن لازم است. این در حالی است که در مقادیر متوسط خطری ندارد؛ ولی در دوزهای زیاد می‌تواند سبب بروز مشکلات و اختلالات گوارشی از جمله تهوع، استفراغ و اسهال گردد. نکته جالب اینکه اسید تارتاریک یک سم عضله است که با مهار تولید اسید مالئیک کار می‌کند و در دوزهای بالا باعث فلج و مرگ می‌شود.
همچنین باعث تحریک قرمزی و سوزش پوست و چشم و سرفه، تنگی نفس و گلودرد نیز می‌شود. در صورت تماس با پوست به‌سرعت محل را با آب و صابون بشویید. همچنین در صورت تنفس، هوای تازه تأمین کنید و یا به مصدوم تنفس مصنوعی بدهید. همچنین در صورت تماس با چشم، چشم را باز و چند دقیقه زیر آب جاری شست‌وشو دهید. بااین‌حال توصیه می‌شود که قبل از کار با این ترکیب حتماً از تجهیزات مراقبت شخصی مانند عینک، دستکش و ماسک مناسب استفاده شود. مکان نگهداری و انبار تارتاریک اسید باید جایی خشک و خنک و مهم‌تر اینکه به‌دوراز رطوبت باشد.
خرید و فروش اسید تارتاریک
خرید اسید تارتاریک در کیسه‌های ۲۵ کیلوگرمی و تولید چین که خلوص ۹۹ درصد دارد را از طریق شرکت بازرگانی کیمیا تجارت تات تجربه کنید. کیمیا تجارت تات بهترین گزینه برای خرید این محصول و سایر مواد شیمیایی است. برای استعلام قیمت به‌روز می‌توانید با کارشناسان مجرب کیمیا تجارت تات تماس گرفته و محصول موردنظر خود را در حجم موردنیاز از طریق حمل‌ونقلی ایمن در سریع‌ترین زمان ممکن تحویل بگیرید.
سوالات متداول اسید تارتاریک
۱- کاربردهای اسید تارتاریک چیست؟
این اسید به‌عنوان ماده اسیدی در نوشیدنی‌ها و آب‌میوه‌های با طعم انگور، دسرهای ژلاتینی، مربا، ژله، بستنی، مارمالاد و شیرینی‌های ترش‌مزه استفاده می‌شود نمک اسیدی تک پتاسیم که به‌عنوان پودر تارتار شناخته می‌شود، از این اسید تهیه می‌شود. این ماده در پودرهای پخت‌وپز و خمیرمایه کاربرد دارد. همچنین در صنعت داروسازی به‌عنوان طعم‌دهنده نیز استفاده می‌شود.
۲- آیا اسید تارتاریک برای سلامتی بدن مفید است؟
این اسید منبع عالی از آنتی‌اکسیدان است که بدن را در برابر بیماری‌ها محافظت می‌کند. این اسید موجب تقویت سیستم ایمنی بدن می‌شود خوردن میوه‌های حاوی این اسید برای اشخاصی زود مریض می‌شوند توصیه می‌شود.
۳- آیا استفاده از اسید تارتاریک در صنایع غذایی موجب سمیت بدن می‌شود؟
در مطالعات سم‌شناسی این ماده با درجه صنایع غذایی اثر سمی بر بدن به‌خصوص بر کلیه‌ها ندارد. اما مصرف آن در درازمدت و طولانی ممکن است منجر به احساس تهوع ناگهانی، درد شکم، التهاب و عفونت‌های گوارشی شود.
۴- نام‌های دیگر اسید تارتاریک چیست؟
نام‌های دیگر این اسید دی هیدروکسی سوکسینیک اسید، اسید ترئاریک، راسمیک اسید، اسید یودیک اسید پاراتارتریک، وین استون و دی هیدروکسی بوتانوئیک اسید است.
۵- تفاوت بین اسید تارتاریک و اسید سیتریک چیست؟
فرق اصلی بین این دو اسید در این است که اسید تارتاریک به طور طبیعی در انگور وجود دارد، درحالی‌که اسید سیتریک به طور طبیعی در مرکبات وجود دارد. اسید تارتاریک و اسید سیتریک دو نوع اسید گیاهی هستند که به‌عنوان افزودنی‌های طبیعی برای غذا استفاده می‌شوند. از نظر ساختار اسید تارتاریک دی پروتیک است، درحالی‌که اسید سیتریک تری پروتیک است.