اتیل گلایکول (Ethylene glycol) حلال آلی است که در طرفین ساختار مولکولی آن گروه های هیدروکسیل قرار دارد و به همین خاطر، دارای خاصیت الکلی می باشد و به عنوان ساده ترین دی الکل شناخته می شود. این حلال شیمیایی مایعی غلیظ با ظاهری بی رنگی، بی بو، با مزه شیرین و چسبناک است. همچنین بسیار سمی بوده و بسیار اندک فرار است. این ترکیب آلی، آب را در شبکه خود جذب می کند. این ماده در بزاق و ادرار موجودات زنده نیز دیده شده است.
بر اساس شواهد، شیمیدان فرانسوی، آدولف وورتز برای اولین بار در سال ۱۸۵۶ اتیل گلایکول را تولید کرد. وی ابتدا اتیل یدید را با استات نقره واکنش داد و سپس اتیل دی اکسات حاصل را با هیدروکسید پتاسیم هیدرولیز کرد. وورتز ترکیب جدید خود را که با داشتن دو گروه هیدروکسیل حدواسط میان اتیل الکل با یک گروه هیدروکسیل و گلیسیرین با سه گروه هیدروکسیل مشاهده کرد، این ماده را گلایکول نامید. از انواع اتیل گلایکول ها می توان به مونو اتیل گلایکول، دی اتیل گلایکول و تری اتیل گلایکول اشاره کرد.
کاربرد اتیل گلایکول
درگذشته ایالات متحده آمریکا، تولید نیمه تجاری اتیل گلایکول را از طریق اتیل کلروهیدرین در سال 1917 آغاز کرد. در سال 1929 تقریبا همه تولید کنندگان دینامیت از اتیل گلایکول استفاده می کردند. امروزه این ترکیب به پیش نیاز اساسی برای تولید دو ماده شهرت دارد؛ اول به عنوان یک ماده خام در تولید الیاف پلی استر مورد استفاده قرار می گیرد و دوم برای فرمولاسیون محصولات ضد یخ استفاده می شود.
اتیل گلایکول به عنوان ضد یخ برای شیشه‌های جلوی هواپیما و در فرمولاسیون ضد یخ در خودروها استفاده می شود که باید توجه داشت این ماده خاصیت خورندگی دارد و باید ترکیبات ضد خورندگی به آن افزوده شوند. همچنین به عنوان جزئی از ترکیبات مورد استفاده برای نگهداری بافت‌ها و اعضا در دمای پایین مورد استفاده قرار می گیرد.
از اتیل گلایکول به عنوان یک وسیله برای انتقال حرارت در خودرو و مایع خنک کننده در رایانه و همین طور در سیستم های تهویه مطبوع آب سرد استفاده می شود. همچنین به عنوان برای سنتز برخی از ترکیبات آلی کربونیل دار، صنعت لاستیک سازی، صنعت تولید انواع رزین‌های پلیمری، فیبر سازی، صنعت پلاستیک، چسب‌ها، صنعت نساجی، کاغذ سازی، ساخت چرم، جوهر چاپ، صنعت PET ، تمیز کننده چربی، گریس، روغن سوخته و واکس کاربرد دارد.
شرایط نگهداری و مراقبتی در برابر اتیل گلایکول
ماندگاری اتیل گلایکول در هوا به مدت ده روز و در خاک به مدت چند هفته است و بعد تجزیه می گردد. این ترکیب شیمیایی به سبب داشتن مزه شیرین و تمایل به مصرف آن در کودکان و حیوانات خطرناک است. اتیل گلایکول در صورت مصرف به اسید گلیکولیک تبدیل می شود . در نهایت تبدیل به اگزالیک اسید شده که می تواند به سیستم عصبی مرکزی، قلب، ریه و کلیه آسیب برساند. در حین کار با این ماده از عینک استفاده کنید تا از تماس آن با چشم ها که می تواند التهاب و تحریک و ورم پلک ها را سبب شود، جلوگیری به عمل آورید. همچنین به دلیل جذب پوستی این ماده، از دستکش، لباس و کفش مقاوم استفاده کنید.
سوالات متداول اتیل گلایکول
1- اتیل گلایکول در فرمولاسیون ضد یخ چگونه عمل می کند؟
این ترکیب در فرمولاسیون ضد یخ با برقراری پیوند هیدروژنی به مولکولهای آب متصل می شود و سبب کاهش نقطه انجماد آب می گردد. از این رو از تشکیل کریستالهای یخ جلوگیری می کند.
2- اتیل گلایکول در ساخت جوهر چه نقشی دارد؟
در پروسه ساخت جوهر از این ترکیب به جهت نقش موثر آن در افزایش ویسکوزیته جوهر استفاده می شود. همچنین فراریت جوهر را نیز کاهش می دهد.
3- چرا از این ماده جهت نگهداری از برخی اشیا داخل موزه ها استفاده می کنند؟
این ماده از ایجاد قارچ و پوسیدگی در چوب جلوگیری می کند و از این رو در بسیاری از وسایل چوبی موزه ها برای نگهداری آنها از آسیب از این ماده استفاده می کنند.
4- اتیل گلایکول قادر به حذف بخار آب موجود در گاز طبیعی است. علت این موضوع چیست؟
این ترکیب خاصیت رطوبت گیری دارد. همچنین نقطه جوش آن نیز بالاست و به سبب همین ویژگیها از آن جهت حذف بخار آب موجود در گاز طبیعی استفاده می کنند.
5- فایبرگلاس تولیدی از اتیل گلایکول در چه مواردی کاربرد دارد؟
فایبرگلاس تولید شده از اتیل گلایکول در مواردی چون ساخت توپهای بولینگ، انواع مخازن ذخیره سازی، جت اسکی، وان حمام و … کاربرد دارد.