ریزپلاستیکها، ذرات کوچکی از پلاستیک هستند که به دلیل اندازه و ماندگاری‌شان در طبیعت، مشکلات جدی زیست‌محیطی و سلامتی ایجاد می‌کنند. این ذرات به‌راحتی وارد آبها، خاکها و حتی زنجیره غذایی ما می‌شوند و به حیات‌وحش و انسان‌ها آسیب می‌زنند. درک چگونگی تولید و گسترش این ذرات، اولین گام در مقابله با چالش‌های ناشی از آنهاست که در ادامه با جزئیات کامل به آنها خواهیم پرداخت.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
ریزپلاستیک چیست؟
ریزپلاستیکها ذرات کوچک پلاستیکی هستند که اندازه آنها کمتر از ۵ میلی‌متر است. این ذرات به دو نوع اصلی تقسیم می‌شوند: ریز پلاستیک‌های اولیه که به طور مستقیم در محصولات صنعتی مانند لوازم آرایشی و تمیزکننده‌ها استفاده می‌شوند و ریز پلاستیک‌های ثانویه که از تجزیه و تخریب محصولات پلاستیکی بزرگ‌تر مانند بطری‌ها و کیسه‌ها به وجود می‌آیند. ریز پلاستیکها در محیط‌زیست مشکلات زیادی ایجاد می‌کنند، زیرا به‌راحتی وارد زنجیره غذایی می‌شوند و تأثیرات منفی بر روی حیات‌وحش و انسان‌ها دارند. این ذرات به اکوسیستم‌های آبی آسیب می‌زنند و حتی به‌سلامت انسان نیز آسیب می‌رسانند. با افزایش آگاهی از مشکلات ناشی از میکروپلاستیکها، اقدامات مختلفی برای کاهش تولید و مدیریت این ذرات در حال انجام است.
انواع ریزپلاستیکها
میکروپلاستیکها به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند که هر یک ویژگی‌ها و منابع خاص خود را دارند. شناخت این انواع می‌تواند به ما در درک بهتر این معضل زیست‌محیطی کمک کند. انواع ریزپلاستیکها عبارت‌اند از:
ریز پلاستیک‌های اولیه: ریزپلاستیک‌های اولیه، ذراتی هستند که به طور مستقیم به‌عنوان مواد اولیه در محصولات مختلف تولید می‌شوند. این نوع میکروپلاستیکها در صنایع آرایشی، بهداشتی و حتی صنایع شیمیایی به کار می‌روند. برای مثال، میکرو کره‌ها که در برخی از اسکراب‌های صورت و خمیردندان‌ها یافت می‌شوند، نمونه‌ای از ریز پلاستیک‌های اولیه هستند.
ریز پلاستیک‌های ثانویه: این نوع میکروپلاستیکها از تجزیه و تخریب محصولات بزرگ‌تر پلاستیکی مانند بطری‌ها، کیسه‌ها و سایر اقلام پلاستیکی به وجود می‌آیند. وقتی این محصولات در محیط تجزیه می‌شوند، به ذرات کوچک‌تر تبدیل می‌شوند که می‌توانند به‌راحتی وارد آبها و خاک شوند. میکروپلاستیک‌های ثانویه به‌ویژه در اقیانوس‌ها و دریاها بسیار رایج هستند و به‌عنوان سموم جذب موجودات دریایی می‌شوند.
ریز پلاستیک‌های با منشأ طبیعی: این دسته شامل ذراتی است که به طور طبیعی در محیط یافت می‌شوند و ممکن است از تجزیه طبیعی مواد آلی یا معدنی ایجاد شوند. این نوع ریزپلاستیکها اثرات کمتری بر روی محیط‌زیست دارند، اما در برخی موارد با پلاستیک‌های مصنوعی ترکیب می‌شوند و مشکلاتی ایجاد می‌کنند.
ریز پلاستیکها بر اساس شکل: میکروپلاستیکها همچنین می‌توانند بر اساس شکل و ساختارشان تقسیم‌بندی شوند. این شامل ذرات کروی، فیبری و دیگر اشکال است که هر یک تأثیرات متفاوتی بر روی محیط‌زیست و سلامتی دارد.
منابع ایجاد ریزپلاستیکها
ریز پلاستیکها از منابع مختلفی به وجود می‌آیند که هر یک نقش مهمی در آلودگی محیط‌زیست ایفا می‌کنند. یکی از اصلی‌ترین منابع، تولیدات صنعتی است. در این زمینه، پلاستیک‌هایی که برای ساخت محصولات مختلف به‌خصوص در صنایع آرایشی، بهداشتی و صنایع شوینده تولید می‌شوند، می‌توانند حاوی میکرو کره‌ها و ذرات ریز پلاستیکی باشند. مصرف روزمره نیز منبع دیگری برای ایجاد میکروپلاستیک‌هاست. بطری‌ها، کیسه‌های خرید، و ظروف یک‌بارمصرف پس از استفاده به‌راحتی در محیط رها می‌شوند و باگذشت زمان به ذرات کوچک‌تر تجزیه می‌شوند. همچنین، لباس‌های پلی‌استر و نایلونی هنگام شست‌وشو، ذرات ریز پلاستیکی را آزاد می‌کنند که به فاضلاب‌ها و سپس به دریاها و رودخانه‌ها می‌رسند.
آلودگی ناشی از تفکیک پلاستیکها نیز از دیگر منابع مهم است. زمانی که محصولات پلاستیکی بزرگ‌تر در معرض عوامل محیطی مانند آفتاب، آب و باد قرار می‌گیرند، به‌تدریج تجزیه می‌شوند و به ریزپلاستیکها تبدیل می‌شوند. در نهایت، فعالیت‌های انسانی مانند نشت پلاستیکها از کارخانه‌ها، زباله‌های ساحلی و فاضلاب‌های صنعتی به اکوسیستمها، به گسترش این مشکل کمک می‌کند. شناخت این منابع، گام مهمی در راستای مقابله با بحران میکروپلاستیکها و کاهش آلودگی محیط‌زیست است.
اثرات ریزپلاستیکها بر محیط زیست
ریزپلاستیکها تأثیرات جدی و گسترده‌ای بر محیط‌زیست دارند. یکی از اصلی‌ترین اثرات آنها، آلودگی اکوسیستم‌های آبی است. این ذرات کوچک به‌راحتی در آبها وارد می‌شوند و توسط موجودات دریایی مانند ماهی‌ها و میگوها بلعیده می‌شوند. این مسئله نه‌تنها سلامت این موجودات را تهدید می‌کند، بلکه ممکن است به زنجیره غذایی انسان نیز منتقل شود. علاوه بر این، میکروپلاستیکها با مواد سمی موجود در آب واکنش نشان می‌دهند و به‌عنوان حامل سموم عمل می‌کنند. این سموم به‌راحتی به بدن موجودات زنده منتقل می‌شوند و اثرات منفی بر روی سلامتی آنها ایجاد می‌کنند. همچنین، ریزپلاستیکها به‌عنوان آلاینده‌های خاک عمل کرده و کیفیت خاک را کاهش می‌دهند. این مسئله می‌تواند بر کشاورزی و سلامت گیاهان تأثیر بگذارد و به کاهش تنوع زیستی کمک کند. در نتیجه، ریز پلاستیکها تهدیدی جدی برای سلامت اکوسیستمها و تنوع زیستی هستند.
اثرات ریزپلاستیکها بر سلامتی انسان
ریز پلاستیکها نه‌تنها بر محیط‌زیست بلکه بر سلامت انسان نیز تأثیرات منفی دارند. این ذرات می‌توانند به‌راحتی از طریق مصرف غذا و آب آلوده وارد بدن انسان شوند. تحقیقات نشان می‌دهند که میکروپلاستیکها می‌توانند در بافت‌های مختلف بدن تجمع پیدا کرده و تأثیرات منفی بر روی سیستم ایمنی، هورمون‌ها و دستگاه گوارش ایجاد کنند. علاوه بر این، برخی از میکروپلاستیکها به‌عنوان حامل مواد شیمیایی مضر عمل می‌کنند. این مواد شیمیایی که شامل سموم و فلزات سنگین هستند، به‌راحتی به سلول‌ها و بافت‌های بدن منتقل می‌شوند و به عوارض جدی مانند بیماری‌های مزمن و اختلالات هورمونی منجر می‌گردند.
اقدامات جهانی و محلی برای مقابله با ریزپلاستیکها
مقابله با بحران میکروپلاستیکها نیازمند همکاری‌های جهانی و محلی است. در سطح جهانی، سازمان‌هایی مانند سازمان ملل و اتحادیه اروپا اقداماتی را برای کاهش تولید و استفاده از پلاستیکها انجام داده‌اند. برای مثال، توافق‌نامه‌هایی برای محدودکردن استفاده از میکروپلاستیکها در محصولات آرایشی و بهداشتی وجود دارد. همچنین در برخی کشورها قوانینی برای ممنوعیت کیسه‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف و تولید محصولات پلاستیکی غیرضروری دیده می‌شود.
در سطح محلی، شهرها و جوامع می‌توانند با اجرای برنامه‌های آموزشی و آگاهی‌بخشی، مردم را نسبت به اثرات منفی ریزپلاستیکها آگاه کنند. برگزاری برنامه‌های جمع‌آوری زباله و تشویق به بازیافت می‌تواند به کاهش ریز پلاستیکها کمک کند. علاوه بر این، حمایت از پژوهش‌ها برای توسعه مواد جایگزین و قابل‌تجزیه، می‌تواند نقش مهمی در کاهش تولید میکروپلاستیکها ایفا کند. در نهایت، اقدامات جمعی از طرف دولت‌ها، سازمان‌ها و مردم می‌تواند به بهبود وضعیت محیط‌زیست و کاهش اثرات منفی ریز پلاستیکها کمک کند. همکاری در این زمینه نه‌تنها به‌سلامت کره زمین کمک می‌کند؛ بلکه به‌سلامت انسان‌ها نیز اهمیت می‌دهد.
سوالات متداول ریزپلاستیکها
۱- آیا ریزپلاستیکها در آبهای شیرین نیز وجود دارند؟
بله، ریزپلاستیکها می‌توانند به آبهای شیرین نیز وارد شوند و باعث آلودگی رودخانه‌ها دریاچه‌ها شوند که بر زندگی آبزیان تأثیر منفی می‌گذارد
۲- چگونه میکروپلاستیکها بر محیط‌زیست تأثیر می‌گذارند؟
ریزپلاستیکها می‌توانند به آبها و خاکها وارد شوند و باعث آلودگی اکوسیستمها شوند. این ذرات توسط موجودات زنده بلعیده شده و به زنجیره غذایی انسان منتقل می‌شوند.
۳- آیا میکروپلاستیکها بر سلامتی انسان تأثیر دارند؟
بله، میکروپلاستیکها می‌توانند از طریق مصرف غذا و آب آلوده وارد بدن شوند و به تجمع در بافتها و بروز مشکلات سلامتی منجر شوند. این ذرات همچنین حامل مواد شیمیایی مضر هستند.
۴- چه اقداماتی برای کاهش ریزپلاستیکها در سطح جهانی انجام شده است؟
سازمانهای بین‌المللی مانند سازمان ملل و اتحادیه اروپا اقداماتی برای محدودکردن استفاده از پلاستیکها و تصویب قوانین برای کاهش تولید آنها انجام دادند. این شامل ممنوعیت میکروپلاستیکها و کیسه‌های پلاستیکی یک‌بارمصرف است.
۵- چگونه می‌توانیم به کاهش ریز پلاستیکها کمک کنیم؟
افراد می‌توانند با کاهش مصرف محصولات پلاستیکی، استفاده از مواد قابل‌تجزیه و شرکت در برنامه‌های جمع‌آوری زباله، به کاهش میکروپلاستیکها کمک کنند. همچنین، آگاهی‌بخشی و حمایت از بازیافت نقش مهمی در این زمینه دارد.
