سدیم لوریل اتر سولفات یا تگزاپون (به انگلیسی Sodium Laureth Ether Sulfate) که به اختصار SLES نامیده می شود، یکی از سورفکتانتهای آنیونی است. به این معنی که هنگام تماس با آب، کشش سطحی آن را تغییر می دهد. سورفکتانتهای آنیونی، مشتق شده از الکل اتوکسیلات مصنوعی هستند که خود از نفت خام مشتق می شود و مایعی شفاف، بی رنگ یا متمایل به زرد است. اشکال تجاری مرسوم آن شامل فرآورده های با 70 درصد خلوص و به صورت خمیری که با نام تگزاپون N70 نیز شناخته می شود و یا با خلوص 28 درصد که بیشتر در تولید محصولات نظافتی خانگی، ظرفشویی و لباسشویی و همچنین در ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی استفاده می شود که تگزاپون صدفی نام دارد.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
ویژگی ساختاری تگزاپون
تگزاپون قدرت تمیز کنندگی بالایی داشته و بسیار ارزان است. این ماده یک شوینده قوی و یک مایع چسبناک و بی رنگ است که معمولاً در بیوشیمی و زیست شناسی مولکولی استفاده می شود. همچنین در بسیاری از محصولات مراقبت شخصی مانند صابون، شامپو و خمیردندان یافت می شود. تگزاپون یک عامل کف کننده بسیار مؤثر است که در محصولات آرایشی و بهداشتی، به دلیل خاصیت پاک کنندگی و امولسیون کنندگی استفاده می شوند.
ویژگیهای صنعتی تگزاپون
تگزاپون از اتوکسیلاسیون لوریل الکل یا دودکانول تهیه و به استر اسید سولفوریک تبدیل می شود که با تبدیل آن به نمک سدیم خنثی می شود. این ترکیب می تواند بر اساس تعداد گروه های اتوکسی یا واحدهای اکسید اتیلن که در یک فرآیند شیمیایی به نام پلی اتوکسیلاسیون اضافه می شوند، متفاوت باشد. همچنین به دلیل بوی لطیفی که دارد، با عطری که به فرمولاسیون محصول اضافه می شود، تداخلی ایجاد نمی کند. این ماده به دلیل شفاف و بی رنگ بودن، به راحتی رنگ می شود.
همچنین از آنجایی که کاملاً محلول در آب است، می توان از آن در فرآیندهای سرد کننده استفاده کرد. این ماده برای از بین بردن چربیهایی که در بدن انباشته می شود، چربی زدای بسیار خوبی است. تگزاپون با یونهای فلزی چند ظرفیتی و با محیط اسیدی با pH کمتر از 2.5 ناسازگار بوده و حتی در دماهای پایین نیز قدرت کف کنندگی خود را از دست نمی دهد. سازمان غذا و داروی ایالات متحده امریکا آن را در لیست افزودنیهای همه منظوره مجاز خود قرار داده است.
کاربردهای تگزاپون
همانطور که گفتیم، تگزاپون کاربردهای مختلفی دارد که در ادامه به بررسی کاربردهای آن می پردازیم:
کاربرد در صنعت
تگزاپون یک ماده تمیز کننده روغن و چربی است که فرایند حذف چربی را تسهیل می کند. این ماده به دلیل خاصیت کف کنندگی اضافی، در بسیاری از محصولات بهداشت شخصی، تولید بتن فوم دار، عامل کف کننده صنعتی و نیز به عنوان حلال چربی استفاده می شود. همچنین در خمیردندانها، شامپوها، لوازم آرایشی، ژل، صابونهای مایع و غیره نیز کاربرد دارد. تگزاپون که نقش مهمی در ترکیبات فعال شامپو ایفا می کند را با آلکانولامیدهای اسید چرب ترکیب می کنند تا محصول، بسیار چرب و غلیظ شود. یکی از راههای افزایش ویسکوزیته این ترکیبات، افزودن نمک معمولی (کلرید سدیم) به آن است.
تگزاپون همچنین در پاک کننده های شیشه و پنجره، صابون مایع ظرفشویی و پاک کننده های همه منظوره استفاده می شود که معمولاً با مواد پاک کننده قوی تر اما کمتر سازگار با پوست، تولید می شود. این محصول برای افزایش ویسکوزیته محصولاتی که نیاز به قوام بهتری دارند، استفاده می شود. این محصول به عنوان افزودنی غذایی و غلیظ کننده استفاده می شود. به عنوان مثال، به نرم و کرکی شدن مارشمالو و محصولات پودر تخم مرغ و همچنین به ترکیب بهتر اسیدها با مایعات مانند میوه ها و آب میوه ها کمک می کند.
کاربرد در صنایع آرایشی بهداشتی
تگزاپون یک محصول ارزان قیمت و یک عامل پاک کننده و امولسیفایر است. سازگاری بالای آن با پوست و قابلیت حفظ رطوبت آن باعث از بین رفتن چربی، تولید کف و اجازه نفوذ آب به پوست یا مو است. این قابلیت آن را به یکی از پرمصرف ترین مواد اولیه در صنعت آرایشی و بهداشتی تبدیل کرده است. به این خواص باید بوی مطبوع آن را اضافه کنیم که باعث می شود به راحتی عطرآگین شود.
این محصول (تگزاپون صدفی) را می توان در لوازم آرایشی مختلف مانند نمک حمام، کرمهای آکنه، محصولات لایه بردار پوست، ماسکهای مژه، رنگ مو، شوینده های بدن، نرم کننده ها، پاک کننده های صورت، پاک کننده های آرایش، در شامپوهای بزرگسالان و کودکان، صابونهای مایع بدن و خمیر دندان استفاده کرد. همچنین می توان با تعداد زیادی مواد شوینده به هر نسبت و با سایر اصول فعال و افزودنیهای ویژه، مخلوط کرد.
سوالات متداول تگزاپون در صنایع گوناگون
1- تگزاپون چیست؟
تگزاپون مخلوطی از آلکیل سولفات سدیم است که رایج ترین سورفکتانتها، در طیف گسترده ای از محصولات قابل استفاده هستند. سورفکتانت، ماده ای است که می تواند خواص سطحی مایع را تغییر دهد؛ یعنی با کاهش کشش سطحی مایع، امکان تعامل آن با سایر مواد را فراهم می کند.
2- تگزاپون چه تاثیری بر روی پوست حساس دارد؟
محصولات حاوی تگزاپون ممکن است بر افرادی که مستعد ابتلا به اگزما و سایر تحریکات هستند تأثیر بگذارد. این مواد به تولید زیاد کف و نیز به توزیع بهتر محصول در حین شستشوی مو، پوست یا دندان کمک می کنند. اما در افرادی که پوستی حساس دارند و مستعد به درماتیت، آکنه، اگزما، پسوریازیس و حساسیت شیمیایی هستند، خواص آب دوستی این نوع شوینده، می تواند باعث بروز مشکلات پوستی یا بدتر شدن شرایط آنها شود.
3- آیا تگزاپون سرطان زا است؟
طبق نتایج موسسه IARC (آژانس بین المللی تحقیقات سرطان) و انجمن سرطان آمریکا، تگزاپون را جزء محصولات و مواد سرطان زا در نظر نمی گیرند.
4- تگزاپون باید در چه دمایی نگهداری شود؟
دمای نگهداری آن 15 تا 35 درجه سانتیگراد است. همچنین ظرفهای نگهداری را باید به طور مناسب بسته نگهداری شود.
5- تگزاپون چگونه به دست می آید؟
این ماده، محصول واکنش الکل دودسیل با اکسید اتیلن است. به دنبال آن سولفاته شدن با اسید کلروسولفونیک یا اسید سولفامیک حاصل می شود و خنثی سازی با هیدروکسید سدیم صورت می پذیرد.
