واکنشهای آلرژیک به مواد شیمیایی

واکنشهای آلرژیک به مواد شیمیایی هنگامی رخ می‌دهند که سیستم ایمنی بدن به‌اشتباه یک ماده شیمیایی بی‌ضرر را به‌عنوان مهاجم تشخیص داده و به آن واکنش نشان می‌دهد. این واکنش اغراق‌آمیز سیستم ایمنی منجر به تولید آنتی‌بادی‌هایی می‌شود که با آزادسازی هیستامین و سایر مواد شیمیایی التهابی، علائمی مانند خارش، قرمزی، تورم و مشکلات تنفسی را ایجاد می‌کند ما در این مقاله به بررسی این موضوع و مسائل پیرامون آن می‌پردازیم.

آلرژیهای شیمیایی چیست؟

واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی زمانی ایجاد می‌شود که سیستم ایمنی بدن شما به یک ماده شیمیایی بیش از حد واکنش نشان دهد. در نتیجه، این ماده شیمیایی به‌عنوان یک آنتی‌ژن برای بدن شما شناخته می‌شود. به این گونه مواد که واکنش‌های آلرژیک به همراه دارند آلرژن می‌گویند. آلرژی‌های شیمیایی ممکن است باعث درماتیت تماسی آلرژیک یا واکنش‌های تنفسی مانند رینیت آلرژیک و آسم شوند. به‌عنوان‌مثال مرطوب‌کننده‌ای که دوستانتان استفاده می‌کنند، صورت و پوست شما را قرمز و پوسته‌پوسته می‌کند. پاک‌کننده‌ای که سال‌ها برای درخشان کردن حمام خود استفاده می‌کردید، باعث خارش و سوزش دستانتان می‌شود. برای برخی افراد، مواد شیمیایی موجود در شامپوها، لوازم آرایشی و مواد شوینده می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک پوستی شوند. پوست یکی از اولین مکان‌هایی است که علائم آلرژی در آن ظاهر می‌شود.

در واکنشهای آلرژیک به مواد شیمیایی چه اتفاقی برای بدن می افتد؟

در واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی، وقتی فردی در معرض ماده‌ای که به آن آلرژی دارد قرار می‌گیرد (مثلاً با پوست تماس پیدا می‌کند یا آن را استنشاق می‌کند)، سیستم ایمنی بدن آنتی‌بادی‌هایی به نام IgE تولید می‌کند. این آنتی‌بادی‌ها به سلول‌های خاصی در بدن متصل می‌شوند. وقتی این آنتی‌بادی‌ها با ماده آلرژن برخورد می‌کنند، سلول‌ها موادی شیمیایی مانند هیستامین آزاد می‌کنند. هیستامین مسئول بسیاری از علائم آلرژی مانند خارش، قرمزی، تورم و آبریزش بینی است. هیستامین باعث ایجاد التهاب در بافت‌ها می‌شود و علائم آلرژی را بروز می‌دهد. این علائم بسته به محل تماس با ماده آلرژن و شدت آلرژی، متفاوت هستند.

چه موادی باعث واکنشهای آلرژیک به مواد شیمیایی می شوند؟

ممکن است فکر کنید فقط مواد شوینده و مواد تمیزکننده باعث واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی می‌شوند، اما مواد دیگری هم وجود دارند که ممکن است به آنها حساسیت داشته باشید. به‌عنوان‌مثال کرومی که در کیف پول‌های چرمی استفاده می‌شود یا نیکل که در زیورآلات به کار می‌رود، می‌توانند باعث واکنش‌های آلرژیک شوند. آلرژی به مواد شیمیایی، یک مشکل شایع است. خیلی از مواد شیمیایی که در محیط کار و خانه وجود دارند، می‌توانند باعث مشکلاتی مثل خارش پوست، کهیر، و حتی مشکلات تنفسی شوند. چرا نمی‌توان فهرست کاملی از مواد آلرژی‌زا ارائه داد؟ واقعیت این است که مواد شیمیایی زیادی وجود دارند که می‌توانند باعث آلرژی شوند و هر روز هم مواد شیمیایی جدیدی تولید می‌شود. به همین دلیل، نمی‌توان یک فهرست کامل و دقیق از همه موادی که باعث آلرژی می‌شوند، تهیه کرد. در ادامه مهم‌ترین مواد آلرژن شیمیایی را بررسی می‌کنیم:

عطرهای موجود در صابون‌ها، ادکلن‌ها، دئودورانت‌ها، کرم‌های بدن، لوازم آرایشی، شوینده‌ها و دستمال‌ها، مواد نگهدارنده و ضدباکتری که به بسیاری از مایعات اضافه می‌شوند تا از فساد آنها جلوگیری کنند، موادی که برای غلیظ کردن، رنگ‌کردن یا روغن‌کاری یک محصول اضافه می‌شوند، مواد شیمیایی موجود در رنگ موهای دائمی و سایر محصولات مو، رزین فرمالدئید، یک عنصر در بسیاری از محصولات مراقبت از ناخن، خوشبوکننده‌های هوا و یا مبلمان و محصولات تمیزکننده کف، دود ناشی از سیگار و سیگار، بوی ناشی از روسازی آسفالت یا بخار حاصل از قیر، دود ناشی از سوخت‌های فسیلی مانند گازوئیل و بنزین، تینر رنگ و تینر رنگ بر پایه روغن، جوهرهای موجود انواع خودکار یا جوهرهای چاپ روی روزنامه یا مجلات، کافئین، افزودنی‌های غذایی.

نکته مهمی که در مورد واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی باید به آن توجه کرد این است که بسیاری از مواد شیمیایی ممکن است باعث درماتیت تماسی تحریک‌کننده شوند که علائم آلرژیک را ایجاد می‌کنند، اما آلرژن نیستند؛ زیرا سیستم ایمنی درگیر نمی‌شود.

علائم آلرژی به مواد شیمیایی

واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی علائم مختلفی دارند که از فردی به فرد دیگر متفاوت است. برخی از رایج‌ترین علائم عبارت‌اند از:

مشکلات پوستی: قرمزی، پوسته‌پوسته شدن، تاول‌زدن، خارش و کهیرزدن پوست

مشکلات تنفسی: سرفه، خس‌خس سینه، تنگی نفس، مشکل در تنفس

ناراحتی قلبی: افزایش ضربان قلب، تپش قلب، درد قفسه سینه

سایر علائم: سرگیجه، خستگی، حالت تهوع، مشکل در تمرکز، تورم صورت و چشم‌ها، عرق‌کردن و احساس گرما

معمولاً واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی در همان جایی که با ماده آلرژی‌زا تماس داشته‌اید، ظاهر می‌شود. مثلاً اگر دستتان به ماده‌ای آلرژی‌زا بخورد و بعد صورتتان را لمس کنید، ممکن است صورتتان هم دچار خارش یا قرمزی شود. شدت و نوع علائم آلرژی به عوامل مختلفی مثل نوع ماده شیمیایی، میزان تماس با آن و حساسیت بدن شما بستگی دارد. اگر بعد از تماس با ماده‌ای جدید، علائم آلرژی در شما ظاهر شد، حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک با انجام آزمایش‌های لازم، علت آلرژی شما را تشخیص داده و درمان مناسب را تجویز می‌کند.

تشخیص و درمان آلرژی به مواد شیمیایی

تشخیص اولیه واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی معمولاً با یک معاینه فیزیکی دقیق انجام می‌شود. درمان آلرژی به مواد شیمیایی عمدتاً بر پایه شناسایی و اجتناب از ماده آلرژن است. پس از تشخیص ماده آلرژن، باید از تماس با ماده آلرژی‌زا اجتناب کنید. راهکارهای زیر در کاهش علائم آلرژی و کنترل آن توصیه می‌شود:

شستن سریع پوست با آب و صابون: پس از تماس با ماده آلرژن، بلافاصله پوست خود را با آب فراوان و صابون بشویید.

تعویض لباس و زیورآلات آلوده: اگر لباس یا زیورآلات شما با ماده آلرژن آلوده شده باشد، آنها را درآورده و بشویید.

استفاده از محصولات مراقبت شخصی ملایم: از محصولات مراقبت از پوست و مو استفاده کنید که حاوی مواد شیمیایی کمتری هستند و برای پوست‌های حساس مناسب‌اند.

داروهای بدون نسخه: برای تسکین علائم خفیف، می‌توانید از داروهای بدون نسخه مانند لوسیون کالامین، آنتی‌هیستامین‌ها یا کرم‌های کورتیزون استفاده کنید.

تشخیص زودهنگام واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی و اجتناب از ماده آلرژن، از بروز عوارض جدی‌تر جلوگیری می‌کند. برای تشخیص و درمان قطعی آلرژی، حتماً به پزشک متخصص مراجعه کنید. قبل از استفاده از هر محصولی، برچسب آن را به‌دقت بخوانید تا از وجود مواد آلرژن در آن مطمئن شوید.

سوالات متداول واکنشهای آلرژیک به مواد شیمیایی

۱- آیا آلرژی واکنش‌های آلرژیک به مواد شیمیایی مسری است؟

خیر، این نوع آلرژی مسری نیست و از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود؛ زیرا عواملی مانند ژنتیک، سیستم ایمنی ضعیف و برخی بیماری‌های زمینه‌ای در ایجاد آلرژی به مواد شیمیایی نقش داشته دارند.

۲- تفاوت بین آلرژی شیمیایی و حساسیت تماسی به مواد شیمیایی چیست؟

آلرژی شیمیایی یک واکنش سیستمیک است که می‌تواند علائمی در سراسر بدن ایجاد کند، درحالی‌که حساسیت تماسی محدود به ناحیه تماس با ماده شیمیایی است و معمولاً با التهاب و خارش پوست همراه است.

۳- آیا آلرژی شیمیایی می‌تواند ارثی باشد؟

بله، استعداد ابتلا به آلرژی شیمیایی تا حدودی می‌تواند ارثی باشد. افرادی که سابقه خانوادگی آلرژی دارند، بیشتر در معرض خطر ابتلا به این نوع آلرژی هستند.

۴- چه عواملی بر شدت واکنش آلرژیک به مواد شیمیایی تأثیر می‌گذارند؟

شدت واکنش آلرژیک به عوامل مختلفی مانند نوع ماده شیمیایی، میزان تماس با آن، حساسیت فرد، و وجود بیماری‌های زمینه‌ای بستگی دارد.

۵- آیا امکان درمان قطعی آلرژی شیمیایی وجود دارد؟

در حال حاضر درمان قطعی برای آلرژی شیمیایی وجود ندارد، اما با شناسایی و اجتناب از مواد آلرژن و استفاده از داروهای ضد آلرژی می‌توان علائم را کنترل کرد و کیفیت زندگی را بهبود بخشید. در برخی موارد، ایمونوتراپی نیز می‌تواند مفید باشد.