هوموس یا گیاخاک چیست؟

اگر بخواهیم تعریف مختصری از هوموس یا گیاخاک داشته باشیم بهتر است با نگاهی در طبیعت این مطلب را بیان کنیم. وقتی برگ درختان و بقایای جانوران در زیر خاک قرار می گیرند به مرور زمان دچار فرسودگی و تغییر رنگ می شوند. گذشت زمان باقیمانده گیاهان و جانوران را به موادی قهوه ای یا سیاه رنگ تبدیل می کند که هوموس یا گیاخاک نام دارد. در واقع اجزای تجزیه شده گیاهان و جانوران سرشار از مواد بسیار مفیدی است که از آن کودی طبیعی به وجود می آید. این کودبرگ برخلاف کود حیوانی گیاهان را نمی سوزاند بلکه با جذب رطوبت آب را ذخیره می کند. استفاده از هوموس در صنعت کشاورزی، پرورش گیاهان و درختان بسیار مؤثر است.

بقایای جانوران و گیاهان به بهتر شدن وضعیت خاک و رشد سریع آنها کمک می کنند. باید به این نکته توجه داشت که تشکیل کودبرگ به صبوری نیاز دارد که سالها طول می کشد. این فرآیند ارگانیک به صورت طبیعی اتفاق می افتد و انسانها در این رویداد نقشی ندارند. افتادن شاخ و برگها و همین طور از بین رفتن جانوران بر روی خاک با گذشت زمان باعث تشکیل هوموس می شود. وجود ماده کربن در گیاخاک باعث پایداری آن می شود که ممکن است برای شکل گیری آن قرنها زمان ببرد.

کاربرد هوموس یا گیاخاک

بعد از آشنایی با هوموس به سراغ کاربرد آن می رویم تا شما هم بیشتر با این ماده پرفایده آشنا شوید. این ماده آلی نوعی کود ارگانیک است که بر رشد گیاهان تأثیر مستقیمی دارد. لذا هرچه میزان بقایای جانوران و گیاهان در خاک بیشتر باشد خاک غنی تر می شود. مهم ترین کاربرد آن در صنعت کود و کشاورزی به خوبی قابل مشاهده است بنابراین باعث رشد و افزایش محصولات کشاورزی می شود. برای کاشت محصولات مختلف و زود به ثمر نشستن گیاهان خاک هوموس دار بسیار کاربرد دارد. روشن است که وقتی از گیاخاک برای تأمین خاکی غنی استفاده شود محصولی با کیفیت به بازار عرضه می شود.

سطح بالای pH هوموس یا گیاخاک برای تولید محصولات گلخانه بسیار مفید است و باعث رشد کشاورزی می شود. هوموس کودی مغذی با قیمت بسیار ارزان است که به صورت طبیعی در زمینهای پر از گیاه پدید می آید. همان طور که می دانید نبود مواد آلی در خاک باعث کاهش جذب عناصر موجود در خاک می شود. در جنگلهای انبوه میزان این ماده در خاک بیشتر است؛ زیرا در این مکانها تعداد گیاهان و جانوران بیشتر است. با مرگ حیوانات و تجزیه بدن آنها و به مرور زمان فرآیند تشکیل هوموس شکل می گیرد. گیاهان و جانوران به گونه ای فاسد می شوند که قابل شناسایی نیستند و شکل اولیه خود را کامل از دست می دهند. به طور کلی کاربرد این کودبرگ در باغبانی بسیار زیاد است؛ زیرا نیاز گیاهان به مواد مغذی و معدنی را برطرف می سازد.

کاربرد هوموس در دیگر صنایع

کاربرد دیگر گیاخاک سالم نگه داشتن ریشه های گیاهان است به طوری که ریشه ها موقع حرکت آسیب نمی بینند. خاک کشور ما فاقد مواد آلی و غنی است بنابراین وقتی یک خاک آب را به خوبی نگه داری نکند یعنی فاقد مواد معدنی است. هوموس یا گیاخاک سرشار از اسید هیومیک، هیومین و فولیک اسید است که خاک را حاصلخیز می کند. کاربردهای دیگر این کودبرگ کشتهای گلخانه ای، پرورش قارچ، تولید نشاء و تولید گل است. برای تولید گل و کشتهای گلخانه ای گیاخاک باعث صرفه جویی در مصرف آب و کودهای دیگر می شود.

هوموس یا گیاخاک چه اهمیتی دارد؟

در تشکیل خاک و کودبرگ طبیعی به حداقل ده سال زمان نیاز است تا فرآیند تجزیه انجام بگیرد. هوموس یا گیاخاک بیشتر در سطح روی خاک وجود دارد که این به علت انباشته شدن برگ درختان بر روی سطح زمین است. هرچه از زمان تجزیه گیاهان و فاسد شدن اجساد جانوران بگذرد گیاخاک غنی تر خواهد بود. هوموس در خاک باعث سبک شدن بافت آن می شود بنابراین اکسیژن به سرعت به ریشه ها می رسد. زندگی موجودات روی کره زمین به گیاهان وابسته است لذا غنی بودن خاک به بهبود این چرخه کمک بزرگی می کند.

اهمیت این مواد در کودرسانی به خاک است که تشکیل آن ممکن است قرنها طول بکشد. این کودبرگ با ارزش در کشاورزی باعث رشد سریع گیاهان می شود که میزان آن در انواع خاک متفاوت است. ماده اصلی تشکیل دهنده هوموس کربن است اما عناصر دیگری مانند نیتروژن، فسفر و گوگرد نیز در آن وجود دارند. در کشور ما کشتهای گلخانه ای و زمینهای صیفی جات برای تولید محصولات خود به انواع کودهای طبیعی و حیوانی نیاز دارند. در اینجاست که اهمیت گیاخاک و خاک هوموس دار بیش از همیشه به چشم می خورد.

توضیح انواع کود برگ در زمین

با اینکه هوموس در لایه های سطحی خاک بیشتر موجود است اما با توجه به تعداد جانوران مختلف خاک تفاوت دارد. در لایه های سطح زمین به دلیل تماس جانوران و گیاهان با خاک و تجزیه شدن آنها درصد مواد آلی بیشتر از لایه های زیرین است. هرچه به عمق زمین برویم میزان مواد آلی در خاک کاهش می یابد. هوموس انواع مختلفی دارد که اولین نوع آن در شرایط خام به وجود می آید. این نمونه به دلیل کمبود جانوران است که در خاک مناطق سردسیری تشکیل می شود و به اندازه کافی مواد مغذی ندارد.

نوع دیگری از هوموس در جنگلهای مرتفع با هوایی گرم و مرطوب شکل می گیرد که شیرین نام دارد. به دلیل تجمع جانوران و شرایط آب و هوایی عمل تجزیه با سرعت بیشتری انجام می گیرد. نوع کامل آن هم از حشرات زیادی مثل سوسکها و کرمهای خاکی به وجود می آید که مواد معدنی را به ریشه گیاهان می رساند.

تعریف دیگر اینکه انواع خاک هوموس دار به سه نوع تقسیم می شوند که اولین نوع آن به نام مور است. در این خاک، برگها به صورت فشرده در آب و هوای سرد بر روی خاکهای ماسه ای و اسیدی تجزیه می شوند. خاک هوموس مور در شرایط آب و هوای مرطوب و مناسب بر روی خاکهای قلیایی که دارای pH بالا هستند شکل می گیرد. اما سومین خاک که مودر نام دارد بین خاک مور و مول قرار دارد که بیشتر از مدفوع بندپایان تشکیل شده است.

مزایا و معایب هوموس چیست؟

ویژگی مهم و مزایای گیاخاک سبک بودن آن است که به پرورش گیاهان سالم و تنومند کمک می کند. هوموس یا گیاخاک مانند اسفنجی آب را به خود جذب می کند که در پیشگیری از فرسایش خاک نقش مهمی دارد. در صنعت کشاورزی خاکهای فاقد کود و مواد معدنی با وجود گیاخاک بسیار غنی و حاصلخیز می شوند. در خاکهایی که شن و رس دارند وجود گیاخاک با اتصال ریشه به مواد مغذی باعث سالم ماندن ریشه گیاهان می شود. اضافه کردن هوموس به خاک باعث بالا رفتن قدرت خاک و عمران و آبادی در باغبانی می شود.

معایب هوموس یا گیاخاک این است که نسبت به کودهای دیگر مواد مغذی و معدنی کمتری دارد. عیب دیگر آن مدت زمان تشکیل گیاخاک است که ممکن است سالها طول بکشد و راه تشخیص کیفیت آن هم به آسانی ممکن نیست. در برخی از مناطق بستر خاک به گونه ای است که رویش گیاهان و وجود جانوران به ندرت انجام می گیرد و این فرآیند تشکیل هوموس را با مشکل مواجه می کند. وجود بیش از حد این ماده در خاک باعث ماندگاری آب در خاک می شود که سبب ناسالم شدن خاک می شود.

از سوی دیگر سالها طول می کشد تا جانورانی مثل کرمها، موجودات ریز و میکروبهای مغذی به خاک افزوده شوند. با این وجود برخی از افراد با تولید کمپوست نوعی کود طبیعی تولید می کنند که تقریباً به هوموس شباهت دارد. برای تولید کمپوست بقایا و ضایعات کشاورزی را درون خاک قرار می دهند و به مدت زیادی آن را زیر و رو می کنند تا به نتیجه برسند.

سؤالات متداول هوموس یا گیاخاک

1- آیا تماس با گیاخاک باعث بیماری می شود؟

تاکنون درباره تماس با هوموس یا گیاخاک موارد بیماری زا گزارش نشده است، ولی بهتر است برای پیشگیری از هر نوع آلرژی به انواع خاک همیشه از دستکش استفاده کرد.

2-  مواد تشکیل دهنده هوموس یا گیاخاک تقریبا چند درصد است؟

هوموس ماده ای بسیار مفید برای رشد گیاهان است که از 6 درصد نیتروژن، 60 درصد کربن و مقدار کمی فسفر و گوگرد تشکیل شده است.

3- میزان هوموس نسبت به خاک باید به چه اندازه باشد؟

به طور معمول مقدار استاندارد برای ترکیب خاک و هوموس این است که در ازای یک متر مکعب هوموس 77 مترمربع خاک اضافه کنید.

4- آیا از هوموس می توان به دفعات مکرر استفاده کرد؟

در مواردی که هوموس در معرض باران قرار نگیرد می توانید با هم زدن خاک دو بار از هوموس استفاده کنید.

5- آیا خاک هوموس دار بوی نامطبوعی دارند؟

خیر. بر خلاف کودهای حیوانی و مرغی که بوی ناخوشایندی دارند گیاخاک بویی شبیه خاک دارد.