تگزاپون نام صنعتی یک نوع سورفکتانت آنیونی است که به نام‌های سدیم لوریل اتر سولفات (SLES) و سدیم دودسیل سولفات نیز می‌شناسیم. تگزاپون در مواد شوینده به‌عنوان ماده اولیه آنیونی بسیار غلیظ به‌صورت انبوه کاربرد دارد. این ماده را می‌توان بدون مشکل با مخلوط‌های مناسب رقیق کرد و در طیف وسیعی از مواد شوینده مانند شامپوها، مایع دستشویی، مایع ظرفشویی، پاک‌کننده‌های لکه و غیره استفاده نمود. در این محتوا تلاش کردیم به معرفی تگزاپون، انواع تگزاپون، اثر مخرب این ماده، مزایا و معایب آن، راهنمای خرید تگزاپون و جایگزین تگزاپون در صنایع شوینده بپردازیم.
تگزاپون چیست؟
سدیم لوریل اتر سولفات (SLES) یا تگزاپون با فرمول مولکولی NaC12H25SO4، با نام صنعتی تگزاپون و نام تجاری پاکناپون خمیری شفاف مایل به زرد با بوی ملایم است. تگزاپون یک سورفکتانت آنیونی است که از خانواده سولفات‌های آلکیل اتر است. (سورفکتانت‌های آنیونی دارای سرهایی با بار منفی هستند). این ماده از ترکیب یک الکل چرب مانند روغن نارگیل با اکسید اتیلن و سولفوناسیون به دست می‌آید. در واقع این الکل را در طی فرایند سولفاته کردن با گاز تری اکسید گوگرد واکنش می‌دهد و پس از خنثی‌شدن با هیدروکسید سدیم به سدیم لوریل اتر سولفات یا تگزاپون تبدیل می‌شود.
این محصول دارای محتوای الکل غیراشباع ۲.۵٪ حداکثر و مقدار pH 7.0-9.0 است. ویسکوزیته آن را می‌توان با آمونیوم یا کلرید سدیم تنظیم کرد. pH آن معمولاً با اسید سیتریک خشک در مقادیر بین ۶ تا ۷ تنظیم می‌شود. این ماده نقطه اشتعال بیش از ۹۳.۹ درجه سانتیگراد، نقطه > ۱۰۰ درجه سانتیگراد، چگالی ۰.۹۸۶ گرم در میلی‌لیتر در ۲۵ درجه سانتیگراد دارد. تگزاپون را به نام‌های سدیم لوریل اتر سولفات (SLES)، سدیم دودسیل سولفات، سدیم مونو دودسیل سولفات، سدیم لوریل سولفات، سدیم دودکانو سولفات نیز می‌شناسیم. این محصول به‌عنوان یک سورفکتانت پایه در مواد پاک‌کننده آرایشی و بهداشتی مانند خمیردندان، شامپو، ژل دوش و مواد شوینده نظیر مایع ظرفشویی و مایع لباسشویی کاربرد دارد.
انواع تگزاپون
انواع تگزاپون باتوجه‌به غلظت این ماده تولید می‌شود که بیشتر به دو صورت تگزاپون N۷۰ و تگزاپون صدفی (Snow-White Texapon) در دسترس است. تگزاپون N70 به‌صورت خمیر سفیدرنگ و با بوی ملایم عرضه می‌شود و ۷۰ درصد آن را ماده فعال تشکیل می‌دهد این ماده در تولید شوینده‌های لباسشویی، مایع ظرفشویی، شامپو و سایر شوینده‌های خانگی و صنعتی، محصولات مراقبتی برای حیوانات خانگی مصرف می‌شود. نوع صدفی در واقع ترکیبی از تگزاپن با غلظت ۳۰%، آب و مواد دیگری به نام‌های اتیلن گلیکول مونو استئارات و گلیکول دی استئارات است که در شرایط خاص، منجر به تولید مواد سفید و صدفی شکل می‌شود. تگزاپون صدفی ظاهری سفید و غیرشفاف دارد و در محصولاتی مانند شامپوهای ملایم و مواد شوینده مایع استفاده می‌شود.
تگزاپون صدفی از خلوص کمتری نسبت به تگزاپون N70 برخوردار است. به دلیل قیمت مقرون‌به‌صرفه بودن، تگزاپون صدفی در مصارف صنعتی و شوینده‌های ارزان کاربرد دارد. علاوه بر انواع رایج تگزاپون، انواع دیگری نظیر تگزاپون ES (برای استفاده در شوینده‌های مخصوص پوستهای حساس و اگزما)، تگزاپون HS (برای استفاده در شوینده‌های مخصوص موهای رنگ شده و آسیب‌دیده)، تگزاپون O(برای استفاده در شوینده‌های مخصوص سطوح سخت)، تگزاپون SF (برای استفاده در مایع لباسشویی، مایع ظرفشویی و سایر شوینده‌های مایع) نیز تولید می‌شود.
کدام نوع تگزاپون در شوینده ها کاربرد بیشتری دارد؟
پرمصرف‌ترین تگزاپون در ایران تگزاپون صدفی است. این نوع تگزاپون به دلیل قیمت مقرون‌به‌صرفه و قدرت پاک‌کنندگی بالا، کاربردهای بسیاری در مصارف شوینده‌های مختلف دارد و بیشترین سهم بازار را نیز دارا است. تگزاپون صدفی در تولید انواع شامپوهای غیرشفاف، مایع دستشویی، شوینده‌های صنعتی و خانگی مصرف می‌شود. علاوه بر تگزاپون صدفی، تگزاپون N70 نیز از جمله تگزاپون‌های پرمصرف در ایران است. این نوع تگزاپون به دلیل شفافیت و کیفیت بالا، در مصارف شوینده‌ها باکیفیت و لوکس کاربرد دارد. تگزاپون N70 در اکثر محصولات بهداشتی و شوینده نظیر مایع ظرفشویی، کارواش و فوم نمکی، خمیردندان، صابون مایع، شامپو، کرم و پوست و مو، ژل دوش، کف حمام، مایع و پودر لباسشویی، نرم‌کننده مو، پاک‌کننده‌های صنعتی و سایر شوینده‌های خانگی و صنعتی استفاده می‌شود.
آیا تگزاپون اثر مخرب دارد؟
تگزاپون در شوینده‌های صنعتی به دلیل خاصیت پاک‌کنندگی قوی به طور گسترده در مصارف خانگی و تجاری از جمله در شوینده‌های فرش و پاک‌کننده‌های چندمنظوره مورداستفاده قرار می‌گیرد. تگزاپون در شوینده‌های فرش موجب ضعیف‌شدن تار پودها و الیاف، کم‌رنگ یا تغییر رنگ‌ها به‌خصوص در فرش‌های دستباف می‌شود. همچنین پسماندهای آن اثرات مخرب برای محیط‌زیست دارد، به‌طوری‌که برای موجودات آبزی سمی است. همچنین این ماده در مایع ظرفشویی موجب تحریک و خشکی پوست، آلرژی و در صورت بلع موجب مسمومیت می‌شود. تگزاپون در شامپوها، چربی‌های طبیعی مو و پوست سر را از بین می‌برد و باعث خشکی، خارش و پوسته‌پوسته شدن، قرمزی و التهاب پوست سر می‌شود. همچنین این ماده به ساقه مو آسیب می‌رساند و باعث موخوره، شکنندگی و ریزش مو می‌شود.
چرا تگزاپون در شوینده ها کاربرد دارد؟
تگزاپون یک سورفکتانت آنیونی است که از منابع تجدیدپذیر مشتق می‌شود و قابلیت تجزیه زیستی را دارد. تگزاپون محصولی با ظرفیت خوب برای تشکیل کف و سهولت افزایش ویسکوزیته با کلرید سدیم، سازگار با سایر سورفکتانت‌های آنیونی و غیریونی، همچنین تحت‌تأثیر سختی آب قرار نمی‌گیرد و حتی در دماهای پایین نیز حالت طبیعی خودش را حفظ می‌کند. این ماده به‌سرعت در آب حل می‌شود، کشش سطحی را کاهش می‌دهد و خیس شدن را افزایش می‌دهد. این ماده در گریدهای مختلف در بازار وجود دارد که هر کدام برای استفاده در زمینه خاصی مناسب است. تگزاپون در شوینده‌های بسیار ملایم برای پوست و چشم، مخصوصاً برای محصولات بهداشتی مخصوص پوستهای حساس مخصوصاً پوست نوزادان نیز کاربرد دارد. همچنین این ماده برای فرمولاسیون شامپوهایی که چشم را نمی‌سوزاند، مناسب است. بدون سورفکتانت سولفاته، فومی متراکم و کرمی، کاملاً پایدار ایجاد می‌کند.
کاربردهای تگزاپون
همانطور که گفتیم، تگزاپون کاربردهای مختلفی دارد که در ادامه به بررسی کاربردهای آن می پردازیم:
کاربرد تگزاپون در شوینده ها
تگزاپون در شوینده‌ها اثر کف‌کنندگی و قدرت مرطوب‌کنندگی بسیار خوبی دارد. مقاومت در برابر آب سخت، حلالیت در آب، قدرت شوینده عالی، امولسیون‌کننده و سازگاری با پوست از مزایای مهم دیگر تگزاپون در مواد شوینده‌ها است. در صورت ترکیب تگزاپون با سایر سورفکتانت‌های آنیونی، آمفوتریک و غیریونی کیفیت و میزان کف و شستشو در سطح مطلوب و دلخواه را می‌توان تولید کرد. برخلاف سایر سولفات‌های اتر فعال، تگزاپون فاقد الکل اتیل یا ایزوپروپیل است، لذا خطر آتش‌سوزی ندارد. این بدان معنی است که نیازی به ضد انفجار، تجهیزات و مکان‌های ذخیره‌سازی خاصی برای این ماده نمی‌باشد و این ماده در بشکه‌ها و ظروف پلاستیکی صادر می‌شود.
گرچه تگزاپون، مزایای مهمی دارد؛ اما این ماده، معایبی نیز دارد. تگزاپون ماهیت تحریک‌کننده پوست دارد و به ساختار دولایه چربی پوست آسیب می‌رساند و باعث افزایش تبخیر ظریف پوست و خشکی آن می‌شود. این ترکیب در شوینده‌ها در برخی افراد واکنش‌های آلرژیک مانند بثورات جلدی، تورم و خارش ایجاد می‌کند. تگزاپون به طور کامل در محیط‌زیست تجزیه نمی‌شود و درصورتی‌که به اکوسیستم‌های آبی و آب‌های زیرزمینی راه پیدا کند، موجب آلوده‌شدن آب‌های زیرزمینی می‌شود و برای آبزیان نیز سمی است.
کاربرد در صنعت
تگزاپون یک ماده تمیز کننده روغن و چربی است که فرایند حذف چربی را تسهیل می کند. این ماده به دلیل خاصیت کف کنندگی اضافی، در بسیاری از محصولات بهداشت شخصی، تولید بتن فوم دار، عامل کف کننده صنعتی و نیز به عنوان حلال چربی استفاده می شود. همچنین در خمیردندانها، شامپوها، لوازم آرایشی، ژل، صابونهای مایع و غیره نیز کاربرد دارد. تگزاپون که نقش مهمی در ترکیبات فعال شامپو ایفا می کند را با آلکانولامیدهای اسید چرب ترکیب می کنند تا محصول، بسیار چرب و غلیظ شود. یکی از راههای افزایش ویسکوزیته این ترکیبات، افزودن نمک معمولی (کلرید سدیم) به آن است.
تگزاپون همچنین در پاک کننده های شیشه و پنجره، صابون مایع ظرفشویی و پاک کننده های همه منظوره استفاده می شود که معمولاً با مواد پاک کننده قوی تر اما کمتر سازگار با پوست، تولید می شود. این محصول برای افزایش ویسکوزیته محصولاتی که نیاز به قوام بهتری دارند، استفاده می شود. این محصول به عنوان افزودنی غذایی و غلیظ کننده استفاده می شود. به عنوان مثال، به نرم و کرکی شدن مارشمالو و محصولات پودر تخم مرغ و همچنین به ترکیب بهتر اسیدها با مایعات مانند میوه ها و آب میوه ها کمک می کند.
کاربرد در صنایع آرایشی بهداشتی
تگزاپون یک محصول ارزان قیمت و یک عامل پاک کننده و امولسیفایر است. سازگاری بالای آن با پوست و قابلیت حفظ رطوبت آن باعث از بین رفتن چربی، تولید کف و اجازه نفوذ آب به پوست یا مو است. این قابلیت آن را به یکی از پرمصرف ترین مواد اولیه در صنعت آرایشی و بهداشتی تبدیل کرده است. به این خواص باید بوی مطبوع آن را اضافه کنیم که باعث می شود به راحتی عطرآگین شود.
این محصول (تگزاپون صدفی) را می توان در لوازم آرایشی مختلف مانند نمک حمام، کرمهای آکنه، محصولات لایه بردار پوست، ماسکهای مژه، رنگ مو، شوینده های بدن، نرم کننده ها، پاک کننده های صورت، پاک کننده های آرایش، در شامپوهای بزرگسالان و کودکان، صابونهای مایع بدن و خمیر دندان استفاده کرد. همچنین می توان با تعداد زیادی مواد شوینده به هر نسبت و با سایر اصول فعال و افزودنیهای ویژه، مخلوط کرد.
کاربرد تگزاپون در رنگ صنعتی و ساختمانی
تگزاپون ترکیبی از مواد فعال سطحی بسیار موثر دارد كه به عنوان عامل مرطوب کننده و پخش کننده بسیار فعال برای رنگهای امولسیونی مبتنی بر PVAc، پلی آکریلاتها و کوپلیمرهای استفاده می شود. تگزاپون در رنگ چسبندگی رنگهای امولسیونی را بهبود می بخشد و نفوذ پوششهای چوبی را افزایش می دهد. این ماده در آب سنگین پایدار است و تاثیر چندانی بر ویسکوزیته رنگ ندارد. عملکرد فوق العاده تگزاپون در رنگ به خاطر تشکیل میسل است كه به آن اجازه می دهد تا به عنوان یک امولسیفایر عمل کند.
در نتیجه، سدیم لوریل اتر سولفات به دلیل کارایی آن به عنوان یک جزء ضروری امولسیونها شناخته می شود. بنابراین این ماده در ساخت خمیرهای رنگی استفاده شود تا منجر به پراکندگی آسان و یکنواخت در رنگهای امولسیونی شود. همچنین این ماده در رنگهای پلاستیکی ساختمانی بدون نیاز به نرم كننده، توانایی بهبود رش قلم و روانی قلم را مهیا می کند. از این ماده در فرمول جدید تهیه رنگهای پلاستیکي، برای حركت روان قلم استفاده می شود. این ماده سازگار با محیط زیست است و استفاده آن در صنایع و مصالح ساختمانی خطر زیست محیطی ندارد.
مزایای تگزاپون در رنگ
تگزاپون در رنگ دارای حلالیت خوب، مقاومت مطلوب در برابر آب سخت و تجزیه زیستی بالایی برخوردار است. همچنین سهولت فرمولاسیون و تولید آن ساده است. علاوه بر این، با درجاتی از ضخیم شدن منجر بهتر شدن فرمول نهایی محصول می شود. از مزایای عمده تگزاپون در رنگ هیچ تاثیری بر خواص و ویژگیهای رنگ از جمله ویسکوزیته آن ندارد. از مزایای دیگر تگزاپون در رنگ pH خنثی آن است كه تاثیری در ترکیب شیمیایی رنگ ایجاد نمی کند.
کاربرد تگزاپون برای پوست
تگزاپون برای پوست در صنایع آرایشی و بهداشتی برای ساخت محصولات مراقبتی به کار می رود. این ماده بسیار ارزان است و یکی از مواد پاک کننده به شمار می رود. این محصول چربی روی پوست را از بین می برد و این عمل باعث نفوذ آب به مو و پوست می شود. تگزاپون دارای بوی بسیار مطبوعی است و این عامل نیز یکی از عواملی است که باعث می شود از این ماده در صنعت آرایشی و بهداشتی بسیار استفاده شود. این ماده در صنعت آرایشی و بهداشت در ساخت محصولاتی نظیر نمک حمام، کرمهای آکنه، محصولات لایه بردار پوست، ماسکهای مژه، رنگ مو، شوینده های بدن، نرم کننده ها، پاک کننده های صورت، پاک کننده های آرایش، شامپوهای بزرگسالان و کودکان، صابونهای مایع بدن، خمیر دندانها و غیره مورد استفاده قرار می گیرد.
اهمیت تگزاپون برای پوست
تگزاپون برای پوست چرب کاربردهای زیادی داردو بطوریکه این ماده با ایجاد کف باعث از بین رفتن چربی روی پوست می شود. این محصول برای از بین بردن چربی پوستهای چرب بسیار پرکاربرد است به خاطر همین افرادی که پوست و موی چربی دارند بعد از استفاده از این محصولات حس بهتری پیدا می کنند. باید به این نکته توجه داشت که افرادی که دارای پوستهای مبتلا به اگزما، آکنه و پسوزیاریس هستند باید از استفاده محصولاتی که این ماده را دارند اجتناب کنند. چرا که استفاده از محصولاتی که تگزاپون دارد ممکن است سبب تحریک بیشتر حساسیتشان شود. در نتیجه افرادی که حساسیت دارند باید از محصولاتی استفاده کنند که ماده دیگری جایگزین تگزاپون در آن شده باشد.
معایب تگزاپن برای پوست
تگزاپن برای محصولات پوستی مورد استفاده قرار می گیرد ولی استفاده از آن معایبی برای پوست دارد که به این شرح می باشد. ماده تگزاپون لایه رطوبتی پوست را از بین می برد و این باعث می شود مواد شیمیایی به راحتی به زیر پوست نفوذ پیدا کنند. اثر ماده تگزاپون روی پوست تا 17 روز باقی می ماند در نتیجه استفاده بیش از حد از صابونها شستشو باعث خشکی پوست می شود. تگزاپون لایه بیرونی پوست را از بین می برد، در نتیجه پوستهای حساس ممکن است بعد از شستشو دچار خارش و یا اگزما شوند. ماده تگزاپن با تاثیری که روی پروتئینها و مولکولهای پوست دارد سلولهای پوست را از بین می برد.
سلولهای پوستی هر 7 سال جایگزین سلولهای مرده و قدیمی می شوند. استفاده از این ماده فرآیند جایگزینی سلولهای پوستی را مختل می کند. ماده تگزاپون در خمیردندانها باعث افزایش بیماریهای مخاطی دهان می شود. این ماده می تواند آفت دهان را نیز افزایش دهد. افرادی که پوستهای حساسی دارند استفاده از این ماده باعث خارش و تحریک پوستشان می شود. در مواردی استفاده از آن باعث سوزش چشم نیز می شود. قابل توجه است که ایجاد سرطان با استفاده از این محصول هنوز کاملا ثابت نشده است و بسیاری از کشورها این موضوع را تایید نکرده اند.
مزایای تگزاپن برای پوست
تگزاپن برای پوست و مو مورد استفاده قرار می گیرد و استفاده از آن مزایایی دارد. قیمت ارزان این محصول باعث می شود در صنایع آرایشی و بهداشتی بسیار مورد استفاده قرار بگیرد. به دلیل بوی مطبوعی که دارد بسیار استفاده آن خوشایند افراد قرار گرفته است. تگزاپون در برابر آب سخت می باشد. این ماده تجزیه بیولوژیکی و خاصیت پاک کنندگی بالایی دارد. تگزاپون یک ماده امولسیفایر می باشد. این ماده در مقایسه با مواد دیگر التهاب پوستی کمتری را ایجاد می کند.
جایگزین تگزاپن
با توجه به مزایا و معایبی که از تگزاپن گفته شد، تگزاپون می تواند جایگزینهایی در محصولات پوستی داشته باشد. این ترکیبات جایگزین عباتند از:
- آمونیوم لوریل سولفات: این ماده پاک کنندگی بسیار بالایی دارد. استفاده از این ماده برای جایگزینی تگزاپون بسیار کاربرد دارد زیرا این ماده حساسیت کمتری ایجاد می کند.
- سدیم کوکو سولفات: این ماده دارای 50% ماده SLS می باشد از این رو برای جایگزینی تگزاپون بسیار مورد توجه افراد قرار گرفته است.
- کوکو آمفو استات سدیم: این ماده بسیار از مواد نام برده شده بالا ملایم تر است بنابراین برای افرادی که حساسیت دارند گزینه خوبی محسوب می شود. این ماده معمولا در محصولاتی که برای افراد حساس مانند کودکان ساخته می شود به کار می رود.
چه ترکیبی می تواند جایگزین تگزاپن در شوینده شود؟
در محصولات بهداشتی و آرایشی جایگزینهایی برای تگزاپن وجود دارد که شامل مورد زیر است:
سولفات‌های غیر آنیونیک: مانند کوکامیدوپروپیل بتائین، دیسودیوم لورا مفو هیدرو پروپیل سولفوسوکسینات و دیسودیوم کوکامفوئیسیت.
ترکیبات غیریونی: مانند سوربیتان سی‌تی و پلی گلیکول ۱۲۰ متیل گلیکوز دی‌اولئات.
ترکیبات طبیعی: مانند پاروما کوآنات که از روغن‌های گیاهی مشتق می‌شود و به‌عنوان یک جایگزین طبیعی برای سولفات‌ها استفاده می‌شود انتخاب جایگزین مناسب برای تگزاپون در صنعت شوینده بستگی به نوع محصول، نیازهای مشتریان و استانداردهای بهداشتی دارد.
سوالات متداول
۱- سایر کاربردهای تگزاپون چیست؟
تگزاپون در ترکیب علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها، برای چاپ و رنگرزی در صنعت نساجی، به‌عنوان پاک‌کننده صنعتی در صنعت آبکاری و چرم‌سازی و به‌عنوان حلال در برخی از داروها کاربرد دارد.
۲- کاربرد سدیم لوریل اتر سولفات در علف‌کش چیست؟
از تگزاپون در علف‌کش‌ها به‌عنوان یک سورفکتانت برای بهبود جذب مواد شیمیایی استفاده می‌شود این ماده به توزیع یکنواخت علف‌کش‌ها کمک می‌کند و کارایی محصول را بالا می‌برد.
۳- انتخاب انواع تگزاپون در شوینده‌ها بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟
انتخاب نوع تگزاپون باتوجه‌به نوع محصول نهایی (نوع شوینده) و کاربرد آن صورت می‌گیرد. طبیعی است که در محصولات لوکس از تگزاپون باکیفیت استفاده می‌شود.
۴- آیا سدیم لوریل اتر سولفات برای پوست مضر است؟
تگزاپون ماهیت تحریک‌کننده برای پوست دارد. این ماده به ساختار دولایه چربی پوست آسیب می‌رساند و باعث افزایش تبخیر ظریف پوست و خشکی آن می‌شود.
۵- بازار تقاضای سدیم لوریل اتر سولفات چگونه است؟
سدیم لوریل اتر سولفات ماده خام نسبت ارزان برای صنعت شوینده است. ازآنجایی‌که تگزاپون به‌راحتی دسترس است؛ اما چون محصولات جایگزین مقرون صرفه‌ای برای آن وجود ندارد، تقاضا برای آن روبه‌رشد خواهد بود.
