اکثر مردم با اصطلاحات پلی تترافلوئورواتیلن یا PTFE آشنا نیستند. اما وقتی نام تفلون را به زبان می‌آورید، ظاهری از درک را در چهره آنها مشاهده می‌کنید. پلی تترافلوئورواتیلن نام فنی و شیمیایی این ماده معروف است و تفلون نام تجاری آن است. تفلون را در ظروف نچسب می‌شناسیم؛ اما کاربردهای بسیار دیگری در صنایع گوناگون دارد. این ماده در طیف وسیعی از صنایع از جمله غذا و نوشیدنی، هوافضا، مخابرات و پزشکی استفاده می‌شود. در این محتوا تلاش کردیم تا به معرفی تفلون، ویژگی‌ها، خطراتش و مزایا و معایبش بپردازیم.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
تفلون چیست و چه ویژگیهایی دارد؟
تفلون با نام کامل پلی تترافلوئورواتیلن، ترکیب پلیمری است که در سال ۱۹۳۸ توسط شیمی‌دان روی جی پلانکت کشف شد. پلی تترافلوئورواتیلن یک فلوروپلیمر مصنوعی با ساختار خطی مارپیچ است. در ساختار پلی تترا فلوئورو اتیلن (PTFE)، اتم‌های هیدروژن با اتم‌های فلوئور جایگزین می‌شوند. این امر به طور چشمگیری ویژگی این مواد را تغییر می‌دهد و در این ماده خواص ویژه و منحصربه‌فردی را ایجاد می‌کند. نقطه ذوب پلی تترافلوئورواتیلن تقریباً ۳۲۷ درجه سانتیگراد است. علاوه بر این، PTFE خالص به‌اندازه کافی از نظر حرارتی پایدار است. این ماده در برابر دمای بین ۲۰۰- تا ۲۰۰ درجه سانتیگراد بدون نشان‌دادن هیچ‌گونه نشانه‌ای از تخریب مقاومت می‌کند.
همچنین تفلون خالص در اکثر مواد شیمیایی و حلال‌ها بسیار نامحلول است و از نظر شیمیایی تقریباً بی‌اثر است. یکی دیگر از ویژگی‌های مهم تفلون، استحکام خمشی قابل‌توجه آن به‌ویژه در دماهای پایین است. ضریب اصطکاک پایین و مقاومت بالای آن در برابر آب به دلیل الکترونگاتیوی قابل‌توجه و قدرت دی‌الکتریک فلوئور آن است. چگالی تفلون تقریباً ۲۲۰۰ کیلوگرم بر مترمکعب است. تنها عاملی که در هنگام استفاده از پلی تترافلوئورواتیلن باید در نظر بگیریم، مقاومت کم آن در برابر سطوح تابش پرانرژی بالا است که باعث شکسته‌شدن مولکول‌های PTFE می‌شود.
آیا تفلون در ظروف نچسب خطرناک است؟
آژانس بین‌المللی تحقیقات سرطان و آژانس سازمان جهانی بهداشت (WHO) متخصص در تحقیقات سرطان‌شناسی در سال 2013، PFOA را ماده بسیار نگران‌کننده طبقه‌بندی کرد. از سوی دیگر، مطالعات مختلف بر روی حیوانات آزمایشگاهی نشان می‌دهد این ماده اثرات نامطلوبی بر رشد، سیستم تولیدمثل و ایمنی بدن و اندام‌هایی مانند کبد و کلیه دارد. همچنین این ماده با افزایش سطح کلسترول مرتبط است؛ بنابراین اتحادیه اروپا استفاده از PFOA را از ژوئیه ۲۰۲۰ ممنوع اعلام نمود.PFOA با محصولات شیمیایی دیگری نظیر پلیمرهای GenX یا پرفلورو بوتان سولفونیک اسید جایگزین شدند. تولیدکنندگان تفلون در ظروف نچسب از این تاریخ به بعد بر روی محصولات خودشان از برچسب “بدون” PFOA” استفاده می‌کنند؛ بنابراین تفلون در ظروف نچسب برای استفاده در آشپزخانه شخصی و تجاری در دمای پخت معمولی ایمن هستند.
تفلون در ظروف نچسب در قسمت داخلی برای چسباندن سطح نچسب به بدنه تابه استفاده می‌شود نه در سطح آن؛ بنابراین تفلون با غذا تماس پیدا نمی‌کند. تفلون در ظروف نچسب زمانی خطرناک است که سطح آن خراش دارد و یا هنگام پخت‌وپز بیش از حد گرم شود. هنگام گرم‌کردن بیش از حد ظروف نچسب (در دمای بیش ۲۶۰ درجه سانتیگراد)، بدون اینکه مواد غذایی داخل آن باشد، بخارات سمی آزاد می‌شود دودهای سمی که آزاد می‌شوند باعث ایجاد حالت تهوع و سردرد در انسان می‌گردد و این دودها باعث مرگ پرندگان خانگی می‌شوند؛ بنابراین توصیه می‌شود ظروف تفلون خالی و بدون مواد غذایی روی شعله قرار ندهید و برای جلوگیری از انتشار سموم، دمای پخت‌وپز را کنترل کنید.
آیا ظرفی که تفلون خراب دارد را می توان تعمیر کرد؟
ظروف تفلون را در صورت خراب‌شدن یا خراش می‌توان تعمیر کرد؛ اما نظارت کافی و سخت‌گیرانه در ایران برای این کار وجود ندارد. مشخص نیست ظروف تفلونی با چه استانداردهایی و با چه موادی (فاقد PFOA) و در کجا تعمیر می‌شوند. در صورت تعمیر در کارخانه تولیدکننده معتبر بی‌خطر هستند.
آیا ظرفی که تفلون خراب دارد برای سلامتی خطرناک است؟
بایستی در نظر داشت که اگر پوشش تفلون دست نخورد، مشکل سمی وجود ندارد، اما اگر تفلون تابه دارای خراش باشد، تفلون ذرات میکروپلاستیک (یک خراش = ۹۱۰۰ ذره پلاستیک) آزاد می‌کند و به همراه غذا وارد بدن می‌شود در صورت استفاده روزانه، این مواد در بدن انباشته می‌شود و اثرات تجمعی آنها می‌تواند برای بدن مضر باشد. متابولیسم این مواد بسیار دشوار است، یعنی از طریق ادرار، عرق یا مدفوع نمی‌توان آنها را دفع کرد. به طور مشخص،PFOA در سطح پروتئین‌های پلاسما، یعنی پروتئین‌های خونی که دائماً در خون در گردش هستند، تجمع می‌یابند. این مواد به‌عنوان سمیت مجدد شناخته می‌شوند، یعنی می‌توانند باروری یا رشد کودکان متولد نشده را مختل کنند. آنها سیستم ایمنی بدن را تضعیف می‌کنند و خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی عروقی، سرطان پروستات، کلیه و حتی بیضه را افزایش می‌دهند؛ بنابراین توصیه می‌شود ظروف تفلون دار را به‌محض خراب‌شدن دور بیندازید.
فواید و مضرات تفلون در ظروف نچسب
یکی از پرکاربردترین مصرف تفلون در ظروف نچسب آشپزخانه است. به لطف پوشش تفلون در ظروف نچسب، غذا نمی‌چسبد و نمی‌سوزد. تفلون سطحی لغزنده و نچسب دارد و این امر نیاز به روغن پخت‌وپز را تا حد زیادی در تابه‌ها و قابلمه‌ها کاهش می‌دهد. همچنین تمیزکردن ظروف تفلون آسان است. برای تمیزکردن آنها بلافاصله از آب سرد استفاده نکنید، شوک حرارتی می‌تواند به پوشش تفلون آسیب برساند. اسفنج نرم برای شست‌وشوی آنها مناسب است. شست‌وشوی ظروف تفلون دار در ماشین ظرف‌شویی توصیه نمی‌شود. تفلون در ظروف نچسب با وجود پوشش چندلایه، در صورت استفاده از وسایل تیز پلاستیکی یا فلزی نظیر چنگال، به‌راحتی خش بر می‌دارد.
پس از خراشیدن، تکه‌های تفلون همراه با غذا وارد بدن می‌شود. در هنگام پخت‌وپز، وقتی ظروف تفلونی به دمای ۲۶۰ درجه سانتیگراد می‌رسند، تفلون به گازهای سمی آزاد تجزیه می‌شود. البته قرارگیری در معرض چنین وضعیتی کم است و به‌ندرت ماهیتابه خالی روی اجاق گذاشته می‌شود. از معایب دیگر تفلون در ظروف نچسب این است که خطرات قرارگیری در معرض GenX و PFBS از طریق قابلمه، ماهی تابه و سایر ظروف هنوز به‌وضوح شناسایی نشدند. همچنین به دلیل پایداری پیوندهای کربن و فلوئور، تجمع زیستی و حذف آنها بسیار دشوار است، ازاین‌رو آنها را “آلاینده‌های چند ساله” می‌نامند. آنها به مدت ۷۰ سال در محیط‌زیست باقی می‌مانند.
سوالات متداول تفلون در ظروف نچسب
۱- آنفولانزای تفلونی چیست؟
هنگامی که تفلون در حرارت بالا قرار می‌گیرد، مواد شیمیایی آزاد می‌کند، منجر به وضعیتی به نام “تب پلیمری” یا “آنفولانزای تفلونی” می‌شود. این عارضه علائم شبیه آنفولانزا از جمله سردرد، بدن‌درد، تب و لرز ایجاد می‌کند و معمولاً در عرض ۴ تا ۱۰ ساعت پس از قرارگیری در معرض آن بروز می‌نماید
۲- جایگزین ظروف تفلون چیست؟
جایگزینهای برای ظروف تفلون، تابه و قابلمه‌های با پوشش سرامیکی، تابه‌های روکش شده با تیتانیوم، چدنی و غیره است.
۳- آیا تفلون در ظروف نچسب سرطان‌زا است؟
مطالعات روی حیوانات آزمایشگاهی مدتهاست که رابطه بین قرارگرفتن در معرض PFOA و ایجاد سرطانهای خاص را نشان می‌دهد. برای همین PFOA، حذف شد و ترکیبات فلوئوردار مشابه جایگزین آن شد. بااین‌وجود مطالعات بیشتری برای ترکیبات فلوئوردار مشابه موردنیاز است.
۴- مهم‌ترین کاربرد پلی تترافلوئورواتیلن در صنعت خودروسازی چیست؟
مهم‌ترین کاربرد تفلون در صنعت خودروسازی در ساخت تیغه‌های برف‌پاک‌کن است. تیغه‌ها روکش تفلون دارند و سطح صافی به آنها می‌دهند و در یک روز بارانی به نرمی روی شیشه جلوی ماشین سر می‌خورند.
۵- کاربردهای پلی تترافلوئورواتیلن در پزشکی چیست؟
در مصارف پزشکی به‌عنوان لاک بر روی کاتترها برای جلوگیری از عفونت و باکتری استفاده می‌شود. همچنین به‌عنوان ماده پیوند در طول عمل جراحی کاربرد دارد.
