گلوکونات سدیم یک ترکیب نمکی است که از خنثی سازی سدیم اسید گلوکونیک بدست می آید. نامهای دیگر این ماده سدیم گلوکونات، نمک مونو سدیم، مونو سدیم گلوکونات و سدیم پنتا هیدروکسی کاپروات می باشد. پودر سفید رنگ این ترکیب، بی بو است و به راحتی در آب حل می گردد. میزان حلالیت آن در الکل، اتانول و اتر بسیار کم و ناچیز است. یکی از برجسته ترین ویژگی های آن، توانایی کلات سازی ایده آل در محلولهای قلیایی (با غلظت متفاوت) می باشد. شما می توانید این کلاتها را با فلزاتی مانند کلسیم، آلومینیوم، مس، آهن و همچنین بسیاری فلزات سنگین ایجاد کنید. به علت وجود چنین ویژگی شگفت انگیزی، سدیم گلوکونات توانسته است نسبت به سایر عوامل کلات ساز مانند EDTA و NTA برتری پیدا کند.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
این ماده به گروه هیدروکسی کربوکسیلیک اسیدها تعلق دارد. این نمک آلی به صورت طبیعی به عنوان محصولات جانبی اکسیداسیون گلوکز تولید می شود. سدیم گلوکونات علاوه بر شکل جامد (پودر یا گرانول) به صورت مایع نیز وجود دارد. به علت آنکه اتمهای اکسیژن موجود در ساختار شیمیایی این مولکول در نزدیکی هم قرار دارند، مولکول این ترکیب می تواند به عنوان یک عامل شلات کننده به صورتی کارآمد فعالیت داشته باشد. عوامل کلات کننده میل ترکیبی بالایی برای واکنش با یونهای فلزی و ایجاد یک کمپلکس محلول در آب دارند. توجه داشته باشید که به علت وجود سدیم در ساختار این مولکول، قابلیت احتراق پودر آن بسیار زیاد است. در ادامه به اهمیت و خطرات و مزایای گلوکونات سدیم برای کودکان خواهیم پرداخت.
اهمیت گلوکونات سدیم در صنایع مختلف
گلوکونات سدیم یکی از پرکاربرد ترین مواد مورد استفاده در صنایع مختلف است. درعلم پزشکی از فرم سدیم فریک گلوکونات برای درمان کم خونی و بیماریهای مزمن کلیوی، تولید خمیر دندان، جلوگیری از التهاب لثه و ساخت برخی داروها استفاده می شود. در صنعت بتن سازی به عنوان کاهنده و بازدارنده آب اضافه می شود. در صنایع غذایی به عنوان تثبیت کننده، جدا کننده، ترکیب کننده، پوشاننده مزه های تلخ و بهبود دهنده طعم در بسیاری از مواد غذایی استفاده می شود. این ترکیب در محصولات آرایشی و بهداشتی به عنوان عامل شلات کننده، تثبیت کننده رنگ فرمولاسیون، تنظیم کننده pH ، مرطوب کننده و ایجاد کننده قابلیت کف زایی شوینده ها در آبهای سخت عمل می کند. از آنجایی که این ترکیب می تواند به عنوان یک نگهدارنده طبیعی عمل کند، از محصولات شما در برابر پاتوژنهای بیماری زا محافظت می کند.
از ویژگی شلاته کنندگی این ترکیب در صنعت کاغذ سازی نیز استفاده می کنند. سدیم گلوکونات در بسیاری از پاک کننده ها مانع از ایجاد اثرات منفی یونهای موجود در آب سخت (کلسیم و منیزیم دار) با قلیای پاک کننده می شود و از این طریق به کف زایی شوینده کمک می کند. اتصال کلسیم را از پارچه سست می کند و به همین شوینده ها می توانند بهتر عمل کنند. در صنایع نساجی از آن برای تثبیت محلولهای قلیایی، تثبیت سفید کننده، رنگرزی یونهای فلزی غیرفعال، یکنواختی رنگ و مقاومت در برابر اصطکاک استفاده می شود و از خوردگی جلوگیری می کند. به همین علت در سیستمهای خنک کننده موجود در شرکتهای پتروشیمی، دیگ بخار کم فشار، موتور احتراق داخلی و … کاربرد فراوانی دارد. در صنایع چاپ، خودروسازی، تصفیه آب، صنعت آبکاری، رنگرزی، پلاستیک دهنده، کشاورزی و ساخت پلاستی سایزرها نیز مورد استفاده قرار می گیرد.
بررسی عملکرد گلوکونات سدیم برای کودکان و بزرگسالان
یکی از کاربردی ترین استفاده های گلوکونات سدیم، ساخت کمپلکس سدیم فریک گلوکونات می باشد. پزشکان از این محصول برای جایگزین کردن آهن، در درمان بیماری کم خونی ناشی از فقر آهن استفاده می کنند. هیدرات اکسید آهن 3 ظرفیتی به صورت مستقیم با سوکروز وارد واکنش می شود و سدیم فریک گلوکونات تولید می گردد. این کمپلکس یک اپوئتین اگزوژن کننده موثر است که سبب ساخت هموگلوبینهای طبیعی می شود. پس از مصرف این دارو، ماکروفاژهای سیستم رتیکولواندوتلیال، کمپلکس مورد نظر را اندوسیتوز می کنند و پس از جدا کردن آهن از کمپلکس، آهن می تواند با فریتین ترنسفراز و هموگلوبین اتصال برقرار کند و از این طریق هموگلوبینهای طبیعی ساخته شوند.
استفاده بیش از 12.5 میلی گرم در دقیقه از این دارو برای بزرگسالان مشکل ساز است. استفاده از داروی گلوکونات سدیم برای کودکان نیز دارای نکات ایمنی خاصی می باشد. کودکان زیر 6 سال نمی توانند از این دارو استفاده کنند. حتی مصرف آن برا کودکان بالای 6 سال به صورت 1.5 میلی گرم بر کیلوگرم، طی 1 ساعت است. از آنجایی که این دارو حاوی مقادیر خاصی بنزیل الکل می باشد و بنزیل الکل نیز بر روی سندرم گسپینگ در نوزادان، دارای اثرات جانبی می باشد، توصیه می شود که از داروی سدیم فریک گلوکونات در نوزادان استفاده نشود. از جمله داروهایی که با سدیم فریک گلوکونات دارای تداخلات دارویی هستند، می توان به TPN، داروهای آنمی همولیتیک، هموکروماتوزیس، کولیت اولسراتیو، هموسیدروز، زخم پپتیک، دکس لانسوپرازول و دیمرکاپرول اشاره کرد.
خطرات و معایب نمک مونو سدیم
اگر چه در حالت کلی، بلعیدن سدیم گلوکونات بی ضرر است، اما همین ماده در برخی افراد دارای اثرات جانبی خطرناک و عامل آسیبهای جدی به اندامهایی مانند کبد، کلیه و … خواهد بود. بیان مضر یا سمی بودن یک ماده معمولا بر‌اساس دوز مصرفی آن تعیین می شود نه مواردی که مصرف دارو سبب ایجاد بیماری در افراد گردد. مصرف داروی حاوی گلوکونات سدیم می تواند سبب ایجاد ناراحتی های دستگاه گوارش شود. توجه داشته باشید که مصرف مقادیر ناچیز آن، تحت نظارت پزشک می تواند ایمن و کارآمد باشد.
در بسیاری از آزمایشها، این ماده به عنوان عامل محرک شناخته نشده است اما تماس مستقیم آن با چشم می تواند ناراحتیهای کوتاه مدت، قرمزی ملتحمه (مثل شرایط آفتاب سوختگی) یا پارگی برخی عروق چشم را ایجاد کند. حتی در برخی افراد سبب آغاز واکنشهای آلرژیک می گردد. این ترکیب عوارض جانبی خطرناکی برای مجاری تنفسی به وجود نمی آورد. با این حال به این معنا نیست که شما در حین کار با آن می توانید با آسودگی خاطر فعالیت کنید. رعایت نکات ایمنی در حین کار، یکی از اصولی ترین اقدامات شغلی است. افراد مبتلا به اختلالات و بیماریهای مجاری تنفسی، در صورت تنفس غلظتهای بالای این ماده ممکن است دچار مشکلات و ناتوانیهای بیشتری شوند.
مزایای گلوکونات سدیم
سدیم گلوکونات غیر سمی و غیر خورنده می باشد و دارای ویژگی تجزیه پذیری بیولوژیکی است. بیشتر از این ماده به عنوان جایگزینی مناسب برای کلات سازهای مصنوعی استفاده می شود. سدیم گلوکونات می تواند در طیف وسیعی از pH به عنوان عامل کلات کننده فعالیت کند. موسسه ملی بهداشت استفاده از این ماده را به صورت کلی در مواد غذایی و محصولات بهداشتی، بی ضرر می داند.
سوالات متداول گلوکونات سدیم برای کودکان
1- سدیم گلوکونات چگونه ماده ای است؟
سدیم گلوکونات یک هیدروکربن شش کربنی است که دارای 5 گروه هیدروکسیل می باشد. نکته جالب اینجاست که اگرچه این ماده در علم شیمی به عنوان یک ترکیب نمکی شناخته می شود، اما در واقع یک قند است.
2- چگونه می توان گلوکونات سدیم را تجزیه کرد؟
از آنجایی که این ماده زیست تخریب پذیر است، ظرف حداکثر 2 روز، 98% از آن به صورت خود به خودی در طبیعت تجزیه خواهد شد و مشکلات زیست محیطی (حتی در پسابها) ایجاد نمی کند.
3- طی چه فرآیندهایی می توان سدیم گلوکونات را تولید کرد؟
باید از محلول گلوکز (ماده اولیه)، کربن فعال (کاتالیزور) و اوزون (اکسنده)، سدیم گلوکونات را تولید کرد. این فرآیند نوعی تخمیر هوازی قند موجود در ذرت یا چغندر است. محصول این واکنش، گلوکونیک اسید می باشد که پس از خنثی سازی، سدیم گلوکونات را تولید می کند.
4- مصرف کمپلکس سدیم فریک گلوکونات چه عوارض جانبی را به دنبال دارد؟
اسهال، تهوع، استفراغ، درد شکمی، سردرد، سرگیجه، درد قفسه سینه، سرفه، عفونت قسمت بالایی دستگاه تنفس، تنگی نفس، تب، ادم، افزایش یا کاهش فشار خون، ایجاد واکنش در محل تزریق، خارش، ضعف، خستگی، کرامپ، هیپرکالمی، اختلالات الکترولیتی و سنکوپ از جمله عوارض جانبی این دارو می باشند.
5- نحوه نگهداری از سدیم گلوکونات چگونه است؟
شما باید این ترکیب را در جای خشک و خنک و در ظرفی در بسته نگهداری کنید. همچنین می بایست از آن در برابر مواد شیمیایی، آسیبهای فیزیکی و نشتی محافظت کنید.
