تگزاپون نام صنعتی یک نوع سورفکتانت آنیونی است که به نام‌های سدیم لوریل اتر سولفات (SLES) و سدیم دودسیل سولفات نیز می‌شناسیم. تگزاپون در مواد شوینده به‌عنوان ماده اولیه آنیونی بسیار غلیظ به‌صورت انبوه کاربرد دارد. این ماده را می‌توان بدون مشکل با مخلوط‌های مناسب رقیق کرد و در طیف وسیعی از مواد شوینده مانند شامپوها، مایع دستشویی، مایع ظرف‌شویی، پاک‌کننده‌های لکه و غیره استفاده نمود. در این محتوا تلاش کردیم به معرفی تگزاپون، انواع تگزاپون، اثر مخرب این ماده، مزایا و معایب آن و جایگزین تگزاپون در صنایع شوینده بپردازیم.
در این مطلب موضوعات زیر را مطالعه خواهید کرد:
تگزاپون چیست؟
سدیم لوریل اتر سولفات (SLES) با فرمول مولکولی NaC12H25SO4، با نام صنعتی تگزاپون و نام تجاری پاکناپون خمیری شفاف مایل به زرد با بوی ملایم است. تگزاپون یک سورفکتانت آنیونی است که از خانواده سولفات‌های آلکیل اتر است. (سورفکتانت‌های آنیونی دارای سرهایی با بار منفی هستند). این ماده از ترکیب یک الکل چرب مانند روغن نارگیل با اکسید اتیلن و سولفوناسیون به دست می‌آید. در واقع این الکل را در طی فرایند سولفاته کردن با گاز تری اکسید گوگرد واکنش می‌دهد و پس از خنثی‌شدن با هیدروکسید سدیم به سدیم لوریل اتر سولفات یا تگزاپون تبدیل می‌شود.
این محصول دارای محتوای الکل غیراشباع ۲.۵٪ حداکثر و مقدار pH 7.0-9.0 است. ویسکوزیته آن را می‌توان با آمونیوم یا کلرید سدیم تنظیم کرد. pH آن معمولاً با اسیدسیتریک در مقادیر بین ۶ تا ۷ تنظیم می‌شود. این ماده نقطه اشتعال بیش از ۹۳.۹ درجه سانتیگراد، نقطه > ۱۰۰ درجه سانتیگراد، چگالی ۰.۹۸۶ گرم در میلی‌لیتر در ۲۵ درجه سانتیگراد دارد. تگزاپون را به نام‌های سدیم لوریل اتر سولفات (SLES)، سدیم دودسیل سولفات، سدیم مونو دودسیل سولفات، سدیم لوریل سولفات، سدیم دودکانو سولفات نیز می‌شناسیم. این محصول به‌عنوان یک سورفکتانت پایه در مواد پاک‌کننده آرایشی و بهداشتی مانند خمیردندان، شامپو، ژل دوش و مواد شوینده نظیر مایع ظرف‌شویی و مایع لباسشویی کاربرد دارد.
انواع تگزاپون
انواع تگزاپون باتوجه‌به غلظت این ماده تولید می‌شود که بیشتر به دو صورت تگزاپون N۷۰ و تگزاپون صدفی (Snow-White Texapon) در دسترس است. تگزاپون N70 به‌صورت خمیر سفیدرنگ و با بوی ملایم عرضه می‌شود و ۷۰ درصد آن را ماده فعال تشکیل می‌دهد این ماده در تولید شوینده‌های لباسشویی، مایع ظرف‌شویی، شامپو و سایر شوینده‌های خانگی و صنعتی، محصولات مراقبتی برای حیوانات خانگی مصرف می‌شود. نوع صدفی در واقع ترکیبی از تگزاپن با غلظت ۳۰%، آب و مواد دیگری به نام‌های اتیلن گلیکول مونو استئارات و گلیکول دی استئارات است که در شرایط خاص، منجر به تولید مواد سفید و صدفی شکل می‌شود. تگزاپون صدفی ظاهری سفید و غیرشفاف دارد و در محصولاتی مانند شامپوهای ملایم و مواد شوینده مایع استفاده می‌شود.
تگزاپون صدفی از خلوص کمتری نسبت به تگزاپون N70 برخوردار است. به دلیل قیمت مقرون‌به‌صرفه بودن، تگزاپون صدفی در مصارف صنعتی و شوینده‌های ارزان کاربرد دارد. علاوه بر انواع رایج تگزاپون، انواع دیگری نظیر تگزاپون ES (برای استفاده در شوینده‌های مخصوص پوست‌های حساس و اگزما)، تگزاپون HS (برای استفاده در شوینده‌های مخصوص موهای رنگ شده و آسیب‌دیده)، تگزاپون O(برای استفاده در شوینده‌های مخصوص سطوح سخت)، تگزاپون SF (برای استفاده در مایع لباسشویی، مایع ظرف‌شویی و سایر شوینده‌های مایع) نیز تولید می‌شود.
چرا تگزاپون در شوینده ها کاربرد دارد؟
تگزاپون یک سورفکتانت آنیونی است که از منابع تجدیدپذیر مشتق می‌شود و قابلیت تجزیه زیستی را دارد. تگزاپون محصولی با ظرفیت خوب برای تشکیل کف و سهولت افزایش ویسکوزیته با کلرید سدیم، سازگار با سایر سورفکتانت‌های آنیونی و غیریونی، همچنین تحت‌تأثیر سختی آب قرار نمی‌گیرد و حتی در دماهای پایین نیز حالت طبیعی خودش را حفظ می‌کند. این ماده به‌سرعت در آب حل می‌شود، کشش سطحی را کاهش می‌دهد و خیس شدن را افزایش می‌دهد. این ماده در گریدهای مختلف در بازار وجود دارد که هر کدام برای استفاده در زمینه خاصی مناسب است. تگزاپون در شوینده‌های بسیار ملایم برای پوست و چشم، مخصوصاً برای محصولات بهداشتی مخصوص پوست‌های حساس مخصوصاً پوست نوزادان نیز کاربرد دارد. همچنین این ماده برای فرمولاسیون شامپوهایی که چشم را نمی‌سوزاند، مناسب است. بدون سورفکتانت سولفاته، فومی متراکم و کرمی، کاملاً پایدار ایجاد می‌کند.
کدام نوع تگزاپون در شوینده ها کاربرد بیشتری دارد؟
پرمصرف‌ترین تگزاپون در ایران تگزاپون صدفی است. این نوع تگزاپون به دلیل قیمت مقرون‌به‌صرفه و قدرت پاک‌کنندگی بالا، کاربردهای بسیاری در مصارف شوینده‌های مختلف دارد و بیشترین سهم بازار را نیز دارا است. تگزاپون صدفی در تولید انواع شامپوهای غیرشفاف، مایع دستشویی، شوینده‌های صنعتی و خانگی مصرف می‌شود. علاوه بر تگزاپون صدفی، تگزاپون N70 نیز از جمله تگزاپون‌های پرمصرف در ایران است. این نوع تگزاپون به دلیل شفافیت و کیفیت بالا، در مصارف شوینده‌ها باکیفیت و لوکس کاربرد دارد. تگزاپون N70 در اکثر محصولات بهداشتی و شوینده نظیر مایع ظرف‌شویی، کارواش و فوم نمکی، خمیردندان، صابون مایع، شامپو، کرم و پوست و مو، ژل دوش، کف حمام، مایع و پودر لباسشویی، نرم‌کننده مو، پاک‌کننده‌های صنعتی و سایر شوینده‌های خانگی و صنعتی استفاده می‌شود.
آیا تگزاپون اثر مخرب دارد؟
تگزاپون در شوینده‌های صنعتی به دلیل خاصیت پاک‌کنندگی قوی به طور گسترده در مصارف خانگی و تجاری از جمله در شوینده‌های فرش و پاک‌کننده‌های چندمنظوره مورداستفاده قرار می‌گیرد. تگزاپون در شوینده‌های فرش موجب ضعیف‌شدن تار پودها و الیاف، کم‌رنگ یا تغییر رنگ‌ها به‌خصوص در فرش‌های دستباف می‌شود. همچنین پسماندهای آن اثرات مخرب برای محیط‌زیست دارد، به‌طوری‌که برای موجودات آبزی سمی است. همچنین این ماده در مایع ظرف‌شویی موجب تحریک و خشکی پوست، آلرژی و در صورت بلع موجب مسمومیت می‌شود. تگزاپون در شامپوها، چربی‌های طبیعی مو و پوست سر را از بین می‌برد و باعث خشکی، خارش و پوسته‌پوسته شدن، قرمزی و التهاب پوست سر می‌شود. همچنین این ماده به ساقه مو آسیب می‌رساند و باعث موخوره، شکنندگی و ریزش مو می‌شود.
مزایا و معایب کاربرد تگزاپون در شوینده ها
تگزاپون در شوینده‌ها اثر کف‌کنندگی و قدرت مرطوب‌کنندگی بسیار خوبی دارد. مقاومت در برابر آب سخت، حلالیت در آب، قدرت شوینده عالی، امولسیون‌کننده و سازگاری با پوست از مزایای مهم دیگر تگزاپون در مواد شوینده‌ها است. در صورت ترکیب تگزاپون با سایر سورفکتانت‌های آنیونی، آمفوتریک و غیریونی کیفیت و میزان کف و شستشو در سطح مطلوب و دلخواه را می‌توان تولید کرد. برخلاف سایر سولفات‌های اتر فعال، تگزاپون فاقد الکل اتیل یا ایزوپروپیل است، لذا خطر آتش‌سوزی ندارد. این بدان معنی است که نیازی به ضد انفجار، تجهیزات و مکان‌های ذخیره‌سازی خاصی برای این ماده نمی‌باشد و این ماده در بشکه‌ها و ظروف پلاستیکی صادر می‌شود.
گرچه تگزاپون، مزایای مهمی دارد؛ اما این ماده، معایبی نیز دارد. تگزاپون ماهیت تحریک‌کننده پوست دارد و به ساختار دولایه چربی پوست آسیب می‌رساند و باعث افزایش تبخیر ظریف پوست و خشکی آن می‌شود. این ترکیب در شوینده‌ها در برخی افراد واکنش‌های آلرژیک مانند بثورات جلدی، تورم و خارش ایجاد می‌کند. تگزاپون به طور کامل در محیط‌زیست تجزیه نمی‌شود و درصورتی‌که به اکوسیستم‌های آبی و آب‌های زیرزمینی راه پیدا کند، موجب آلوده‌شدن آب‌های زیرزمینی می‌شود و برای آبزیان نیز سمی است.
چه ترکیبی می تواند جایگزین تگزاپون در شوینده شود؟
در محصولات بهداشتی و آرایشی جایگزین‌هایی برای تگزاپون وجود دارد که شامل مورد زیر است:
سولفات‌های غیر آنیونیک: مانند کوکامیدوپروپیل بتائین، دیسودیوم لورا مفو هیدرو پروپیل سولفوسوکسینات و دیسودیوم کوکامفوئیسیت.
ترکیبات غیریونی: مانند سوربیتان سی‌تی و پلی گلیکول ۱۲۰ متیل گلیکوز دی‌اولئات.
ترکیبات طبیعی: مانند پاروما کوآنات که از روغن‌های گیاهی مشتق می‌شود و به‌عنوان یک جایگزین طبیعی برای سولفات‌ها استفاده می‌شود انتخاب جایگزین مناسب برای تگزاپون در صنعت شوینده بستگی به نوع محصول، نیازهای مشتریان و استانداردهای بهداشتی دارد.
سوالات متداول تگزاپون در مواد شوینده
۱- سایر کاربردهای تگزاپون چیست؟
تگزاپون در ترکیب علف‌کش‌ها و حشره‌کش‌ها، برای چاپ و رنگرزی در صنعت نساجی، به‌عنوان پاک‌کننده صنعتی در صنعت آبکاری و چرم‌سازی و به‌عنوان حلال در برخی از داروها کاربرد دارد.
۲- کاربرد سدیم لوریل اتر سولفات در علف‌کش چیست؟
از تگزاپون در علف‌کش‌ها به‌عنوان یک سورفکتانت برای بهبود جذب مواد شیمیایی استفاده می‌شود این ماده به توزیع یکنواخت علف‌کش‌ها کمک می‌کند و کارایی محصول را بالا می‌برد.
۳- انتخاب انواع تگزاپون در شوینده‌ها بر چه اساسی صورت می‌گیرد؟
انتخاب نوع تگزاپون باتوجه‌به نوع محصول نهایی (نوع شوینده) و کاربرد آن صورت می‌گیرد. طبیعی است که در محصولات لوکس از تگزاپون باکیفیت استفاده می‌شود.
۴- آیا سدیم لوریل اتر سولفات برای پوست مضر است؟
تگزاپون ماهیت تحریک‌کننده برای پوست دارد. این ماده به ساختار دولایه چربی پوست آسیب می‌رساند و باعث افزایش تبخیر ظریف پوست و خشکی آن می‌شود.
۵- بازار تقاضای سدیم لوریل اتر سولفات چگونه است؟
سدیم لوریل اتر سولفات ماده خام نسبت ارزان برای صنعت شوینده است. ازآنجایی‌که تگزاپون به‌راحتی دسترس است؛ اما چون محصولات جایگزین مقرون صرفه‌ای برای آن وجود ندارد، تقاضا برای آن روبه‌رشد خواهد بود.
